Forums
  

  
 

  
أهلا وسهلا بك إلى منتديات حلبجةنت.
أهلا وسهلا بك ضيفنا الكريم، إذا كانت هذه زيارتك الأولى للمنتدى، فيرجى التكرم بزيارة صفحة التعليمات، بالضغط هنا.كما يشرفنا أن تقوم بالتسجيل بالضغط هنا إذا رغبت بالمشاركة في المنتدى، وفي حال رغبت بقراءة المواضيع والإطلاع فتفضل بزيارة القسم الذي ترغب أدناه.
 

الرئيسيةالبوابةأحدث الصورالتسجيلدخول


أختر لغة المنتدى من هنا

ذياننامةي قازي محةمةد

  
 
شاطر
 
  
ذياننامةي قازي محةمةد  Empty2012-05-23, 15:11
رسالة
بيانات كاتب الموضوع
ذياننامةي قازي محةمةد
المعلومات
الكاتب:
اللقب:
...::|مدير العام|::...
الرتبه:
...::|مدير العام|::...
الصورة الرمزية
 
ibn islam

البيانات
عدد المساهمات : 6825
تاريخ التسجيل : 23/07/2010
 
 

 

التوقيت

الإتصالات
الحالة:
وسائل الإتصال:


لتواصل معنا عبر
الفيس بوك:
تويتر:
مُساهمةموضوع: ذياننامةي قازي محةمةد    






ذياننامةي قازي محةمةد
محةمةد بةهادين مةلا ساحيب
شةهيد قازي محمد كوري قازي شةهيد قازي محمد كوري قازي علي كورِي ميرزا قاسم كورٍِي ميرزا ئةحمةدة, لة سالَي(1901)ز لة شاري مةهاباد لة دايكبووة, دايكي لةتيرةي فةيزولَلآ بةطيية, كة ئةوانيش لة ميَذةوة ناو بانطيَكي طرنطيان بووة لة ولاَتي موكرياندا.
ثيَشةوا لة 21مارت1947 بةدةستي كؤنةثةرستاني ئيَران لة مةهاباد و لةمةيداني(ضوارضرا) لة سيَدارةدرا لةطةلَ هاورِيَكاني لة ثيَناوي ئةو بيرو باوةرةي كة لةطةلَ خويَنيا تيكةلَ بوو, و لةسةر ئةو سويَنةي لة كاتي خؤيا خواردي, كةتا دواهةناسةي لةطةلَ خةلَكابيَت.
قازي محمد ثياويَكي, كةلَةطةت, ضوارشانة, وةبةخووةبوو, ريشيَكي تةنكي كارةبايي هيَشتبووةوة, هةميشة زةردةخةنة بةدوو ليَويةوة دياربوو رووخؤش و لةسةرخوَو هيَمن بوو, جلوبةرطيَكي سادةي مةلايانةي لةبةرئةكرد, كة ئةطةر نابةلَةديَك ضاوي ثيَبكةوتاية واي ئةزاني مةلاي لاديَيةكي ئةو ولاَتةية.
هةموو علومي ئاييني تةواو كردبوو, و هةر لةسنوري ئةو علوومانةدا, نةوةستابوو, بةلَكو لةزانياري نويَدا دةستيَكي بالاَو ثــــــــــــــــايةيةكي بةرزي هةبوو, و لة خويَندنةوةي ثةرِاوي بيَطانة دريَغي نةئةكرد, تةنانةت زماني رووسي و ئينطليزي بة طفتوطؤ خويَندنةوة زانيوة.
لةو سةردةمةدا كة بؤ يةكةم جار قوتابخانةي تازة لة مةهاباد كراوةتةوة قازي محمد كراوة بةسةرؤكي فةرهةنطي ئةو ناوضةية, بي ئةوةي يارمةتي و مووضة لةميري وةرطريَت و خةلَكي زؤر هانئةدا بؤ فيربووني زانياري و هةموو جؤرة هونةريَك, ثياويَكي ثيَشكةوتوو و دلَثاكبوو, بةرهةلَستي عةشيرةتطةري زؤر بةتوندي كردووة, بةو بؤنةيةوة زؤرجار دةرةبةطةكان دوذمنايةتيان لةطةلاَ كردووة ضونكة هةرطيز لايةني رةنجبةران و جوتياراني كوردي بةرنةداوة, طياني ديموكراتي و نيشتمانثةروةري, كاريَكي طرنطي كردبووة سةر هةست و بيروباوةرِي.

بةرةوبنةمالَةي قازي محمد هةر لةسةرةتاي شةرِي جيهاني يةكةمةوة ناوبانطيان دةركردووة لة موكرياندا, قازي محمد لةدواييدا بة هؤي ضالاكي و وريايي خؤيةوة تواني ئةم دةسةلاَتة مةعنةوييةوة سةرانسةري كوردستاني ئيَراني ثيَبطريَتةوة, ئةم بنةمالَةية بةلاي زؤربةي كوردةكانةوة بةريَزو خؤشةويست بوون, ثياوي هةلَكةوتوو و ناوداريان زؤربووة, وةك: ميرزا فةتاحي قازي كةلةثيَناوي هيَناني ياساي دةستووري (مةشروط)دا زؤرتيَكؤشاوة بةو بؤنةيةوة ماوةيةكي زؤر لة تاران لة زيندانا بةندكراوة, ضونكة لة دذي رذيَمي دكتاتؤري ئةو سةردةمة خةباتي كردووة, ثيَشةوا هةر لةسةر رِةويةي باوك و باثيراني بةردةوام بوو, وة رِابوردووي خاويَني ئةوان ثالَي ثيَوةنا كة زياتر لةرِيي ولاَتي كوردستان تيَكوشان بكات. لة سالَي 1938 كة "قازي عةلي" باوكي كؤضي دوايي كرد ئةركي سةرشاني زياتربوو و كرا بة قازي مةهاباد, لةرِاستيدا هةر ضةندة بةميرات بوو, بةلاَم خؤي زؤر شايستةي ئةوثايةية بوو, و تواني بةشيَوةيةكي رِيَك وثيَك فةرمانةكاني جيبةجي بكات.

نمونةيةك لة تيَكؤشاني
لة ثيَش ئةوةدا كؤمةلَةي ذيانةوةي كوردستان بيَتة كؤرِي خةباتةوة, قازي محمد لةسييةكاني ئةم سةدةية (ثلاثينيات)دا ثةيوةندي بة (حزبي خؤيبون) ةوة هةبووة كة لةسالَي 1927 ئةم حزبة لة كوردستاني توركيا بةهاوكاري (احسان نوري ثاشا) شؤرِشيان بةرثاكرد.
هةروةها لة كاتيَكدا(ذ. ك) ذمارةي ئةنداماني لة(20)كةسيَك تيَثةرِيان نةئةكرد, ثةيوةنديان كرد بةقازي محمدةوة ئةويش بةدلَيَكي خاويَن و نيازيَكي رِاستةوة ضووة رِيزي تيَكؤشان لةطةلَيانا, ثاش ماوةيةك, زؤر لة ئةنداماني دامةزريَنةرو سةركردايةتي لة ناوضةكاني كةدا بلاَوبووتةوة, بؤ ئةوةي لةهةموو لايةك ئامانج و بةرنامةي"ذ.ك" بطةيَنن بةخةلَك و رِيشةداكوتي.
هةروةها ثةيوةنديان كرد بةكوردستاني توركياو عيَراقةوة, بؤ ئةم مةبةستة"محمد ئةمين شةريفي" ئةندامي سةركردايةتي كةوتة طفتوطؤ كردن لةطةلَ ضةند نيشتمانثةروةريَكي كوردستاني عيراق وةكو نةتةوةيةكي سي قؤلَي لةنيَوان مةلا وةهاب نويَنةري كوردةكاني توركيا، شيَخ عةبدواللة نويَنةري كوردةكاني عيَراق، قاسم قادري ئةندامي دامةزريَنةري(ذ.ك) لةسةر سنوري هةرسي بةشي كوردستان, لة ئةنجامدا ضةند برِيارياريَكي طرنطيان مؤركرد. كةبريتي بوو لةوةي دةستي يارمةتي بؤ يةكتر دريَذبكةن و ثةيوةندي تةواويان لةنيَواندا بةهيَزبيَت
لةهةموو بةشةكاني كوردستاندا تا لة ثاشةرؤذدا طةلي كورد رِزطاركةن, و مافي نةتةوايةتي خؤي وةربطريَت.
هةروةها توانيان طؤظاري(نيشتمان) يةكةم ذمارةي لة حوزيراني 1943 بةشيَوةيةكي جوان و رِيَك و ثيَك لةضاث بدةن، وبلاَوي بكةنةوة, بةوجؤرة هةموو مانطيَك هةموو بةرنامةو ويَذةو ميَذووي رابوردوي كوردي تيا بنووسن و بةخويَندةواري كوردي بطةيَنن.
كؤمةلَي"ذ.ك" لةسةرةتاوة بةنهيَني خةباتي ئةكرد تاتواني ئةنداماني زؤر بكات وة لةسةر بيرو باوةرِيَكي رِأست و لةثيَناوي رِزطاري كورد تيَكؤشاني ئةكرد.
لة كاتيَكدا رذيَمي تاران هيَشتا لةطةلَ خؤفرؤشةكان و هةندي لة خاوةن زةوي وزارة طةورةكان دةسةلاَتيان مابوو لة بةرطريكردني خةلَكي و قةدةغة كردنيان لة هاوكاري كردن و يارمةتيداني كؤمةلَي "ذ.ك", تةنانةت لةناوضةي شارويَران ئاغايةك طويَي ثياويَكي برِيبوو ضونكة وتبوي لةسةر هةموو كورديَك ثيَويستة بةدلَيَكي خاويَنةوة بضيَتة ناو كؤمةلَي "ذ.ك" بؤ رزطاري كوردستان لةذيَر ضةثؤكي داطيركةران و كؤنة ثةرستان, بةلاَم لةطةلَ ئةو هةموو قةدةغةية لاوان و خويَندةواران طويَيان كةرِبوو لة عاستي نؤكةران و دةرةبةطةكان و بةدلَيكي خاويَنةوة ئةهاتنة رِيزي ئةندامة تيَكؤشةرةكاني "ذ.ك" لةوانة دوو هاورِي بةناوي (شيَركؤوثيروت), بةو نيازةوة بةرةو مةهاباد كةوتنة رِيَطا ثاش ماوةيةك بةثياويَك طةيشتن لة كؤمةلَي ذيانةوة بوو بةرِوو خؤشيةوة بةخيَرهاتني كردن, ئةوانيش وةلاَميان دايةوة و ليَيان ثرسي ئايا ئيَمة ضؤن ئةتوانين ثةيوةندي بة كؤمةلَةوة بكةين تاكو شانبةشاني ئةندامةكاني ثيَويستي سةرشاني خؤمان جيبةجي بكةين؟
ميرزا قوتياس وتي من ئةنداميَكي كؤمةلَةي ذيانةوةي كوردستانم و, ئةتوانم بةئاساني رِيَطاو شويَن بؤ ئيَوة دابنيَم, وائيَستة منيش بؤ مةهاباد ئةرِؤم لةطةلَم وةرن, هةرسيَكيان بة دلَيَكي ثرِ لةهيوا و ئاواتةوة كةوتنةرِي, ئيَوارة وةختة نزيكي شاربونةوة, ميرزا وتي باوضانيك لةباخي قازي بدةين, تا دنيا تاريك ئةكات, ثاش ئةوة ئةضين بؤ مالَي كاك سوار كة مةرديَكي تةواوةو ئةنداميَكي بةرزي دلَسؤزة, و من ثةيوةنديم لةطةلَ ئةوا هةية, ثاش ئةوةي دنيا تاريك بوو هةرسيَكيان رووةو مالَي كاك سوار دةستيــــــــــــــــان كرد بةرؤيين, و ميرزا
هةردووكياني ثيَشكةش كرد, و ضةند طفتوطؤيةكيان دةربارةي رِيَكخستني ناوي نةهينيةوة دريَذةثيَدا لة ئةنجامدا كاك سوار وتي سبةي شةو (ئاذةر رو برا) ئةبةين بؤلاي (كاك بينايي), هةندي لة هةظالَةكاني ترمان لةوي ئةبن تابزانين ضيمان بؤ دياريئةكةن, كؤميتةي سةركردايةتي كؤمةلَي (ذ.ك) لة ضةند هؤدةيةكي ثياويَكي دةولَةمةندي نيشتمانثةروةردا كؤبوونةوةيان ئةكرد, كة ئةم ثيا وة لة فةرمانرِةوايي رِةزاشادا زؤرجار تووشي طيروطرفت و ضةرمةسةري بووبو, و يارمةتييةكي دلَسؤزانةي كؤمةلَةي ئةداو, كةم كةس طوماني ثيَئةكرد, بؤسبةي شةو هةرضواريان ميرزاو ئازةر وبراو كاك سوار, بةرةو جيَطاي كؤبوونةوةي نهيَني كاك بينايي رِؤيشتن.
كاك سوار وتي ئيَوة لةم كؤلآنةدا رِابوةستن تامن ئةرؤم و ئةطةرِيَمةوة بؤلاتان, ئةوسا هةموومان ئةضينة ذوورةوة, ثاش ئةوةي كاك سوار طةرِايةوة هةموويان رِؤيشتن و تةقةيان لة دةرطادا, بؤيان كرايةوة, بةذيَر خانيَكي تاريكدا ضوونة ذوورةوة, سةركةوتن تا طةيشتنة ذووريَك, ضرايةكي كزي تياداطيرسابوو، كةسي تيانةبوو, ثاش ماوةيةكي كةم ثياويَك هاتةلايان وتي شةوتانباش, كاك سواروميرزا دةست بةجي هةستانة سةرثي, ئازةروبرا ئةوانيش بةضاو برِين لةوان هةستان, ضوونكة قازي محمديان نةئةناسي هةرضةندة ناو بانطيان بيستبوو, كاك سوار وتي قوربان ئةو دوولاوةي باسم كردن ئةم ناوانةن، ناوي نهيَني و ئاشكراي هةردووكياني ثيَووت, كاك بينايي ثةردةيةكي هةلَدايةوةو لة ناوتاقيَكدا نةخشةيةكي هيَناية خوارةوة و دةستي كرد بة باسكردني خاكي كورد كة ضؤن تائيَستا بةبةشكراوي ماوةتةوة؟ و هؤيةكاني ضيية؟ و ضؤن لةدوارؤذدا ئةتوانين يةكي بخةينةوةو ولاَتيَكي سةربةخؤي خاوةن سنوري لي ثيَك بهيَنريَت.
ثاش ضةند طفتوطؤيةكي تر كؤبونةوةي ئةوشةوة تةواوبوو و هةموويان هاتنة دةرةوة, هةر لةو ماوةيةدا رؤذيَك بلاَوكرايةوة كة قازي محمد لةمةيداني ضوارضرا وتاريَك ئةدا, ثاش ئةوةي خةلَكيَكي زؤر بؤ طوي طرتني كوَبووةوة, كاتآ ثيَشةوا ضووة سةر شويَنيَكي بةرز, ئازةرو برا لة ثياويَكيان ثرسي كةلة نزيكيانةوة وةستابوو طويي لة وتار ئةطرت, ئةري براطيان وتيان قازي محمد وتار ئةدات, خؤئةوة ئةونية ئةوة هاورِيَي ئيَمةية, ئةويش كةبؤي دةركةوت ئةو دوو كةسة خةلَكي مةهاباد نين و نةشارةزان, وتي: بةلَي ئةوةية قازي محمد, كة ئةمةيان بيست لةبةر خؤيانةوة شةرم دايطرتن و سةيري يةكتريان ئةكرد, ضونكة لة كاتي كؤبوونةوةدا بة طويَرةي ثيَويست رِيزيان نةطرتووة بةهةر جوَربوو ئةوانيش طويَيان شلكرد تا وتارة بةنرخةكةي تةواوكرد, دوايي ئةوانيش لةطةلَ هةموو خةلَكي بلاَوةيان كرد, برِياروابوو كةسبةي شةوي ئةورؤذة, لةطةلَ كاك بينايي كؤبنةوة وةك جاران, بةلاَم بة كاك سواريان وت, ئيَمة تائةمروَ نةمان زانيوة كة ئةوة قازي بووة، كاك سوار هاتة زمان: هةتا خوا حةز بكات خؤي بةسادة ئةطري, هةركاتي بضنةوةلاي نةكةن شةرم بكةن. لةوئيَوارةيةدا كةبةيةك طةيشتين لةشويَني جاراندا, كاك بينايي دانيشتبوو ويستيان دةستي ماض كةن, بةلاَم قةدةغةي كردن وة نةيهيَشت, وة فةرمووي دانيشن, كوتوثرِ كاك ثيروت خؤي نةطرت وتي قوربان جةنابي قازي ليَمان ببورة تا ئةو كاتةي وتارةكة نةمان ناسيويت ئةويش ئةمةي ثي ناخؤشبوو, ثيي وتن ئةوة لةكةيةوة بؤ ئيَوة بووم بةجةنابي قازي, مةطةر ناوي منتان لةبييرضووةتةوة من لاي ئيَوة ناوم كاك بيناييية نةك جةنابي قازي و بةس، تةنيا مةبةستم ئيَوةنية بةلَكو هةموو برادةريَك ثيَويستة ناوي نهيني بةكاربيَني نةوةك دوذمن شارةزايي ثةيداكات بةسةر ناوي ئةنداماني كؤمةلَةي(ذ.ك), براكانم منيش وةك ئيَوةم هيضم لة ئيَوة زياترنية لةمةولا ئةطةر هةر وةك دةستة برايةكي خؤتان سةيرم نةكةن ليَتان دلَطيرئةبم, ئةوسادةيي و طفتوطوَ شيرينانةي كاك بينايي ثةردةي شةرمي لةرووي ئازةروبرا لابرد, لةثاشان بة دريَذي باسي ميَذووي كوردو ضةند ئاموذطارييةكي تري بؤ كردن, بوَ بةياني رِؤيشتن بؤ ناوضةي"تةرطةوةر" بةفةرماني كاك بينايي, ثاش ماوةيةك ئةنداماني سةركردايةتي هةموو برِباريان لةسةرئةوةدا, كة قازي محمد ببيَت بةسةرؤكي كؤمةلي (ذ.ك), هةر ضةندة لة ئةنداماني دامةزريَنةر نةبوو, بةلَكو لةبةر دلَسوزي و زيرةكي وزمانزاني ئةويان هةلَبذارد, وةنةبي بةهةلَةدا ضووبن, ضوونكة تا دوا هةناسةي لةو رِيَيةدا بة نيازيَكي بيَطةرد بةردةوام بوو, هةروةها زؤر لةثياوة ئاينيةكان هاتنة رِيزي تيَكؤشاني كؤمةلَةوة, و زؤر لةو ثياوة ئاينيانة بةناو خةلَكا بلاَويان كردةوة كة ئةوةي يارمةتي كؤمةلَة نةدات تووشي طوناة ئةبيَت.
ضوونكة بوَ رزطاري نيشتمان و كوردستان خةبات ئةكات, بةو جؤرة لة ناو رِؤشنبيراندا ئةم بيرو باوةرِة تارِادةيةك جيَطيربوو و رِيشةي داكوتا, لة تشريني دووةمي1945ز قازي محمد لةطةلَ ضةند كةسيَكي تر لة ئةندامة بةرزةكان بانطكران بؤ"باكؤ" لةيةكيَتي سؤظيةت, بؤ طفتوطؤ كردن لةطةلَ نوينةراني ئةوي بة سةرؤكايةتي "جعفر باقروف", ثاش ضةند كؤبوونةوةيةك لة نيَوان هةردوولادا, ضةند برِياريَكيان مؤركرد, لةو برِيارانة ئةوةبوو بةثيَشنياري ثيَشةوا ناوي كؤمةلَي ذيانةوةي كوردستانيان بةكؤمةلَي ديموكراتي كوردستان طؤرِي, ضونكة قازي محمد لةو باوةرةدابوو كة ديموكراتيةت تيَكةلَ بةبزوتنةوةو جوولاَنةوةي طةلي كورد بكريَت تابةشيَوةيةكي فراوان, دةرطا لة جوتياران و كريَكاران بكريَتةوة بؤ ناو كؤرِي تيَكؤشان و خةبات, و هةتا كؤمةلَة ثيَويستية ميَذووييةكاني سةرشاني بة شيَوةيةكي رِيَكوثيَك جيبةجي بكات وة بةرنامةو ياساي نوي بؤ ئةم مةبةستة دابنيَت.
ثاش طةرِانةوةيان ئةندامي كؤمةلَي (ذ.ك) و زؤر لة خةلَكي مةهابادو ناوضةكاني تر و هةندي لةسةرةك هؤزةكان بانط كران, بةو بوَنةيةوة كؤبوونةوةيةكي طةورة كرا, و هةموويان برِياريان لة سةرناوي تازةي كؤمةلَةدا, و قازي محمد بلاَوي كردةوة, كة بةرنامةي نويَي كؤمةلَةي ديموكراتي كوردستان بةم جؤرةي خوارةوةية كة بنضينةي كؤماريَكي ديموكراتين.
1ـ لةسةر كؤمةلَي ديموكرات ثيَويستة هةولَ بدات و تيَبكؤشي بؤثتةوكردني دؤستايةتي و برايةتي لةطةلَ دانيشتواني ئازةربايجان و مةسيحةكان, تاكو هةردوولا يارمةتي يةك بدةن بؤبةرطري لةدذي ضةوسيَنةراني طياني نةتةوايةتييان.
2ـ هةموو توانايةك تةرخان بكةن بؤ بلاَوكردنةوةي زانياري و ثاريَزطاري باري ئابووري و تةندروستي.
3ـ ثيَشخستني بازرطاني ناوخؤ, ئالَوطؤرِكردني لة دةرةوةي ولاَت, هةروةها هيَناني كارطة و ثيَويستييةكاني تري ولاَت.
زةويوزار دابةش كردن بةسةر جوتياران و فيَركردنيان لةسةر تازةترين رِيَطاي ثةرةسةندني كشتوكالَ و زؤر كردني تراكتؤرو هؤيةكاني تري ثيَش خستني هةموو جؤرة ضاندنيَك.
4ـ لةسةر هةموو كوردةكاني ئيَران ثيَويستة ئامادةبن بؤ تيَكؤشان و خؤيان بخةنة ذيَر فةرمانةوة بؤ دامةزراندني كؤماريَكي خؤيي و ديموكراتي لة كوردستاني ئيَراندا, و ئيشوكاري ئةم كؤمارة هةموو بةدةست خؤيانةوة بيَت, و هةموو فةرمانبةراني كوردبن.
5ـ زماني كوردي رِةسمي بيَت لة ولاَتاو لة هةموو فةرمانطة و قوتابخانةكاندا و لةهةموو ثؤليَكدا.
6ـ ئةنجوومةني تازة هةلَبذيَرن بةطويَرةي ياساي نوي لةهةموو هةريَمةكاني كوردستاندا بؤ ئةوةي ضاوديَري هةموو ئيشوكاري ولاَت بكات بة شيَوةيةكي ريَكوثيَك.

هةلَكردني ئالاَي كوردستان
كؤمةلَي ديموكرات لةفةرمانةكةي خؤي دوانةئةكةوت و بة وردي ئيشوكاري خةلَكي ناوضةي جيبةجي ئةكرد, رؤذ بة رؤذ زياتر ثةيوةنديان بة تارانةوة كزتر ئةبوو, لة رؤذي(16/12/1945) خةلَكيَكي بيَشومار لة مةيداني(ضوارضرا) كؤبوةوة و بةو بؤنةيةوة ئاهةنط و زةماوةنديَكي طةورةيان بةرثاكرد, كة هةمووي خؤشيوئاوات و بةختياري بوو. لةو رؤذة ميَذووييةدا قازي محمد بلاَوي كردةوة كةلةئيَستةوة ولاَتي موكريان لة رذيَمي كؤنةثةرستي تاران جيابووةوة, ئةمةش نموونةيةكة بؤ هةموو بةشةكاني تري كوردستان وة توَويَكة بوَ يةكطرتني هةموو كورد بةو جؤرةوة بةدلَيَكي ثرِ لةهيواي تينوي سةدان سالَةي ئةم طةلة.
ئالاَي رذيَمي تاران لةسةر هةموو فةرمانطةو قوتابخانةكانةوة داطيراية خوارةوة, و لةجيي ئةودا ئالاَي كوردستان هةلَكرا, ئالاَكة لةسةرةوة سوور, لة ناوةرِاستا سثي لة خوارةوة سةوز لة ناوسثييةكةدا كة ضوار ئةوةندةي هةريةكة لة بةشةكاني تر ئةبوو نيوكورِة رؤذيَك كة دووطولَةطةنم لةم لاولةولايةوة بةرةنطي زةردهةبوون, وةبة سةريةوة ثيَنوسيَك هةبوو لة سةراووردي هةموويانةوة نوسرابوو (دةولَةتي جمهوري كوردستان), ئةم ئالاَية لةهةموو ئةو ناوضانةدا كةلةذيَر دةسةلاَتي كؤمةلَةو سوثاي شؤرشطيَردابوون هةلَكرا, بة ئاهةنط و وتارو هةموو خؤشيةكةوة.
لة شاري نةغةدة كاثيتان محمد قودسي لةكاتي هةلَكردني ئةم ئالاَيةدا وتاريَكي ميَذوويي بةنرخي بةم بؤنةيةوة لةناو خةلَكيَكي زؤردا خويَندةوةو, وتي طةورةكانم ئةي طةلي بةشةرةف, خؤشةويستان, ئةي كريَكارو جوتيار سةثان و ثالَةي بةنرخ, رؤذ بةسةر شورشي ثيرؤزي ميللي كوردا هةلَهات, ئةمرِؤ طةورةترين و ثيرؤزترين رؤذة, بؤية ئةبينين هةلَؤي بةهيَزي كورد بة ضنطي ئاسنيني خوَي ئةو ئالاَ ثيرؤزة هةلَدةكات.

برايان ثيرؤزبايي خؤم و طةلي كوردستان ثيَشكةش ئةكةم و ثيرؤزبايي لةهةموو ميللةتيَكي براو ئازاديخوا ئةكةم, هةروةها وتي ئةي طةلي كورد ئةزاني ئةم ئالاَية ضي ئةلَيَت؟
ئةلَي رةنطي سوورم نيشانةي جةنطاوةري و نةبةزي طةلي كوردو رِةنطي سثيم نيشانةي خاويَني و دلَثاكيةتي كة ميللةتيَكي نةجيبة و طيانيكي راستي هةية.
رةنطي سةوزم هاوارئةكات خاكي كوردستان ثرِ لةدةغلَ و دان وزيَرِو زيوة, هةروةها ئةلَي وا رؤذي سةربةستيمان هةلَهات, دووبارة ئةي جوتيار ئةو دو طولَة طةنمة نيشانةي توَية تؤش هةولَ بدة بؤبةرهةم هيَناني بةرو بوومي ولاَتةكةت.
ثيَنووس هاوارئةكات بؤ ثةرةسةندني زانياري و هةموو جؤرة خويَندةواريةك لة ناوطةلدا.

هةلَبذاردني قازي محمد بةسةر كؤمار
لة رؤذي22ي كانوني دووةمي1946دا, كؤبونةوةيةكي زياتر لة 20هةزار كةسي ثيَكهاتبووة, دامةزراني كوماريَكي ديموكراتي لةبةشيَكي طرنطي كوردستانا بلاَوكرايةوة بة سةرؤكايةتي قازي محةمةد, كؤماريَكي ثيَشكةوتوي ساوا, بؤهيَنانةدي ثاشةرؤذيكي روون و ثرِ لةبةختياري بوَ طةلي كورد كة سالَةهاي سالَبوو ضاوةريَي رؤذيَكي وابو, بةوجؤرة لة مةيداني (ضوارضرا)دا كة رةنطين كرابو بةئالاَي كوردستان و بةشيَوةيةكي جوان رِازابووةوة كة شاياني رؤذيكي ميَذوويي وابيَت، ثيَشةوا بةجلوبةرطي ذةنةرِاليةوة لة شويَنيَكي بةرز كة بة تايبةتي بؤ ئةو رؤذة دروست كرابوو, و لةهةموو خةلَكةوة دياربوو, تاقيَكي رِازاوة كة بةطولَ و ئالاَي ولاَت و ويَنةي سةرؤك نةخشين كرابوو, لةو شويَنةدا راوةستابوو فةرمووي (وائةمرؤ طةلي كورد تواني كؤماريَكي خؤيي ثيَك بهيَنيَت و بتواني وةك طةليَكي سةربةخؤ لة خاكي خؤيا بة ئازادي بذي).
هةروةها فةرمووي: بائيَمةش تةكانيَك بةخوَمان بدةين و دواي خويَندن و صنعةت كةوين, فةلاحةت و كشتوكالَي وةك خةلَكي ليَبكةين, و ميللةتماني ثيَ دةولَةمةندكةين, كارخانان بيَنين, ئةو هةموو كانطاو مةعدةنانةمان باوةدةر خةين, و بة صةنعةتي ئةوانة ولاَتي خؤماني ثي برِازيَنيَنةوة, ئيَمة ضي قازانجي ميللةتي كوردةي تيَداية دةبي بيكةين, و سةعيش بكةين نةتيجةي هةولَ و تةقةلاكةمان وابيَت كةلةثيَشدا رِةضاومان كردووة, جا ئةطةر وا دةرضوو ئيَمة وةزيفةي ميللي خؤمان بةجي طةياندووة, و نابي نائوميَديش ببين.) دلَي خةلَكةكة هةموو وةك طولَ طةشايةوة بةم وتارة بة نرخة لةو رؤذة ثيرؤزةدا, ئينجا محمد حسين سةيفي قازي ئةويش بةجلوبةرطي ذةنةرالَيةوة لةتةنيشت ثيَشةواوة رِاوةستاو هةلَبذاردني قازي محمدي بةسةر كؤمار بلاَوكردةوة بةرةزامةندي هةموو ضينةكاني طةل, دووبارة سةركؤمار سوثاسي هةموو خةلَكي كرد بؤ ئامادةبوون و هاتنيان بؤ ئةم ئاهةنطةو ئةويان هةلَبذاردو جيي باوةري هةموويانةو ليي دلَنيان, سةر بازاني كوردو قوتابيان نمايشيكي (استعراضي) رِيَكوثيَكيان بةوبوَنةيةوة طيَرِا, لة دواي كؤتايي ئةم ئاهةنطة ميَذووييية, خةلَكةكة هةموو بلاَوةيان ليَكرد.
ثاش ئةوةي قازي محمديان بةسةر كؤمار هةلَبذارد ئةويش كةوتة رِاويَذو طفتوطؤ لةناو ئةنداماني كؤمةلَي ديموكرات و هةندي لةنيشتمانثةروةرةكاني تر, بؤ ثيَكهيَناني وةزارةت، و لة رؤذي 11/2/1946 وةزارةت بةم جؤرةي خوارةوة دانرا:
1ـ حاجي بابة شيَخ سةرةك وةزيران
2ـ محمد حسين سيف جيَطري سةرةك وةزيري بةرطري
3ـ مةنافي كةريمي جيَطري سةرةك وةزيري ثةروةدةو زانياري.
4ـ محمد أمين معيني وةزيري ناوخؤ
5ـ عبدالرحمن ئيلخاني زادة وةزيري دةرةوة
6ـ محمد ئةيوبيان وةزيري تةندروستي
7ـ محمود وةلي زادة وةزيري كشتوكالَ
8ـ خليل خةسرةوي وةزيري كاروفةرمان
9ـ ئةحمد ئيلاهي وةزيري ئابوري
10ـ ملا حسين مةجدي وةزيري داد
11ـ موستةفا داودي وةزيري بازرطاني
12ـ صديقي حيدري وةزيري رِابةري
13ـ اسماعيل ئيلخاني وةزيري ريَطاوبان
14ـ كريم ئةحمةدي وةزيري ثؤستةو تةلةفون

سويَن خواردني
وةك لة هةمووو ولاَتيكا باوة سةرؤكي نوي, يا هةر فةرمانرِةوايةكي بةرز ثيَويستة سويَن بخوات كة وةك شتيَكي قانووني و دةستووريية, لةبةرئةوة ثيَشةوا فةرمانيدا بة ئةنداماني كؤميتةي ناوةندي ثارتي ديموكراتي ئةنجومةني وةزيران ئةمادةبن بؤ ئةم مةبةستة, قورئاني ثيرؤزو ئالاَي كوردستان بةدةست وةزيري داد مةلا حسيَن مةجديةوة بوو, ثيَشيان كةوت تا ذووري قازي محمد, دةست بةجي ئةويش هةستاية سةر ثي و بةرطةكةي لابردو هةموو ئةندامان و وةزيران بةثيَوة رِاوةستان, ثيَشةوا ئةم سويَنةي خوارد:(سويَن ئةخؤم بة خواو قورئاني ثيرؤز, وةبة نيشتمان, شةرافةتي قةومي كوردو بة ئالاَي ثرِ لة ئيفتخاري كورد, تادوا هةناسةي ذيانم وةتا دوا تنوكي خويَنم بةطيان و بةمالَ لةريَطةي مانةوةي ئازادي كورد و بةرزكردنةوةي ئةوئالاَية, كةمايةي شانازي هةموو كورديَكة كوَشش بكةم و دوانةكةوم, و بةسةرؤكي كؤماري كوردستان و يةكطرتني كوردو ئازةربايجان ئيفتخار ئةكةم كؤشش ئةكةم بؤ مانةوةي ئةم ئامانجة).
دواي ئةوة ئةنجومةني وةزيران و هةموو ئةندامةكاني كؤميتةي ناوةندي ثارتي ديموكرات برِيارياندا كة ئةوانيش بة نيازيَكي خاويَن و دلَيَكي ثاكةوة هةموو كؤسث و طيروطرفتيَك ضاسةربكةن كة لةكاتي هةلَسوراني ئيشوكاردا ديَتةرِيَيان و هةولَ وتةقةلا بدةن بؤ بةختياري و ئازادي نةتةوةي كورد كةدةميَكة ضاوةرِيَي ئةم رؤذةية.
طرنطترين فةرمان لة سةردةمي كؤماردا
ثيَكهيَنان و دامةزراندني كؤماريَكي كوردي لة ئيَراندا بة سةرؤكايةتي قازي محمد, طةورةترين طؤرِانيَك بوو لة ميَذووي نويَي طةلي كوردا, هةلَهاتني رؤذيَكي روونبوو كة بةتيشكي زيَرِيني ريَطاي تاريكي بؤ روون كردينةوة كة هةر ضةندة ماوةيةكي زؤري نةخاياند و لة ناوبراو, بةلاَم هةموو كاتي بة يادكردنةوةي سوود وةردةطرين و هانمان ئةدا بؤ تيَكؤشان بؤ ثيَكهيَناني كؤماريَكي ديموكراتي يةكطرتوو كة هةموو بةشةكاني كورد يةك بخات لةثاشة رؤذدا.
ئةم كؤمارة دةنطيَكي وايدايةوة كةتةختي نؤكةران و ئيمثرياليستةكاني هيَناية لةرزينو لة ماوةيةكي كةمدا تواني بةسةرؤكايةتي قازي محمد و تيَكؤشاني كؤمةلَي ديموكرات زؤر لة فةرمانةكاني سةرشاني جيبةجي بكات وةك:-
1ـ ثةرةدان بة ثةروةردة و زانياري لةهةموو ناوضةكةدا, ثيَشةوا لة سةرةتاي بلاَوكردنةوةي لةدايكبووني كؤمار قوتابخانةيةكي بةرزي بؤ كضان كردةوة لة ناو كؤرِي زةماوةنديَكي طةورةو ئاهةنطيَكي ثرِ لة شادمانيدا, و دةست كرا بة كردنةوةي قوتابخانةي نوي لة زؤر شويَندا, بةرنامةوثةرٍِتوك و ثيَويستي تر لة ضاثدرا بؤ وتنةوةيان لةهةموو ثؤلةكان, و كتيَبي بيَطانةيان وةرطيَرِا بؤ كوردي بؤ ئةو مةبةستة, و برِياردرا بةنةهيَشتني نةخويَندةواري لةولاَتا و هةموو كةس فيَري خويندن و نووسين بكريَت، بؤ يةكةم جار(50) قوتابيان نارد بؤ يةكيَتي سؤظيةت بؤ ئةوةي لةدانشطا بةرزةكان بخويَنن هةروةها دةياني تر لة قوتابيان بؤ تةوريَز بؤ خويَندن لة زؤربةي لقةكاني زانياريدا.
2ـ ضاثخانةيةك دانرا بؤ لة ضاث داني ثةرتوك و رؤذنامةو طؤظارو هؤيةكانيي فراوانكردني رؤشنبيري لةناوطةلدا لةو ضاثكراوانة رؤذنامةي"كوردستان" بو كة بةناوي كؤمارةوة ئةينوسي, هةروةها لة ليَكؤلَينةوة لة ميَذوو ئةدةبي كؤني كورد دريَغي نةكرد و هاني نووسةري كوردي ئةدا بؤ ليَكؤلَينةوة لةبةشة جؤربةجؤرةكاني فؤلكلؤري كورد و ويَذةو زانياريتر و بلاَوكردنةوةي.
3ـ ريَكخستني سوثاي ميللي بؤ بةرطري و ثاراستني ولاَت لة جيي سوثاي رِذيَمي كؤنةثةرست, كة لةثيَش دامةزراندني كؤماردا ضةوسانةوةي نةتةوةي كورد ئةوثةرِي هيواو ئاواتي بوو.
4ـ داناني حوكمي خؤيي و هةلَسوراندني ئيشوكار، بةهؤي فةرمانبةراني كوردةوة, هةروةها رِةنطرِشتني ولاَت و ثيَواني, و ثاراستني ئاسايش لة ناوخةلَكاو داناني ياسايةكي نوي بؤ ئةم مةبةستة ثيرؤزانة.
5ـ كردنةوةي خةستةخانةو دةرمانطاو لةزؤر شويَن بةثيي توانا, هيَناني دةرمان و ثيَويستيةكاني تةندروستي لةدةرةوةي ولاَت وةفراوان كردني هؤيةكاني ثاراستني تةندروستي بؤ هةموو خةلَك.
6ـ ئيَستطةيةكي نوي بة زةماوةنديَكي جةماوةري كرايةوة لة مةهابادةوة بةرنامةي كوردي و بيَطانةي تيابلاَوكرايةوة.
7ـ ثيَكهيَنان و ريَكخستني يةكيةتي لاوان و ئافرةتان بؤ ئةوةي وةك ولاَتة ثيَشكةوتووةكان ئافرةت شانبةشاني ثياو بتواني زؤر لة ئيشوكاري ولاَت جيبةجي بكات, مافي خؤي بثاريزي, هةروةها يةكيةتي كريَكاران و جوتياران وبنج بةست كردني ئيش وكاريان كةبتواني زةوي و زار بطرنةوة ذيَر دةستي خؤيان و لة ضنط دةرةبةطةكاني بسيَننةوة هةروةها فراوان كردني ئيشوكار بؤ زةحمةت كيَشان و رِةنجبةران, ئةم هةموو ريَكخراوانة تيَئةكؤشان بؤ ضةسثاندني ديموكراتيةت و بةختياري بؤطةلةكةيان.
8ـ ليذنةيةكي تايبةتي دانرا بؤ ضارةسةركردني كشتوكالَ و دابةشكردني زةويوزار بة جؤريَكي يةكسان لة ناو جوتياراندا كة لة ئةنجامدا بوو بةهؤي بزوتنةوةيةك لةناو جوتياراندا, و هةندي لة خاوةن زةويوزارةكان بةمة دلَطران بوون وة خؤيان خستةباوةشي دوذمنةوةو لة ميَذوودا رويان رةش بوو, و لة تؤماري خؤفروشاندا ناوي خؤيان نوسي.
9ـ ثتةوكردني ثةيوةندي دوستايةتي لةنيَوان كؤماري ديموكراتي كوردستان و يةكيةتي سؤظيةت هةروةها لةطةلَ كؤماري ئازةربايجاندا.
10ـ هاوبةشي طةشةثيَدان (شركةتي ترقي) مؤركرا لة نيَوان سؤظيةت و كوردستاندا بؤ ئالَوطؤرِكردني كةلوثةل و ثيَويستي ذيان بؤ يةك, وةك ناردني تووتن و بةرهةمة دةستيةكاني ولاَت بةرامبةر بة تراكتؤرو دةرمان و ثيَويستي تر, هةروةها كارخانةي سيغاري كوردستان لةمةهاباد دامةزرا.
11ـ ثاراستني سةربةستي بيروباوةرِ بةبي طويَدان بةرةطةزو ئايين و زمان لة ولاَتاو, ثتةو كردني برايةتيويةكبوون لة ناوياندا بةهؤي ريَكخراوة طةليةكانةوة بؤ ثاراستني دةسكةوتةكاني طةلي كورد.
12ـ هاوكاري كردن لةطةلَ كؤماري ئازةربايجان بةتايبةتي لةطةلَ سوثاو ريكخراوةكاني هةردووكؤمار.
هةروةها بيَطانةكان لة كاتي سةردانيان بؤ ئةم ولاَتة بؤ سةير كردني ضؤنيةتي كؤماري ساواي كورد, وردئةبوونةوةو سةرنجيان ئةدا كة هةنطاوي ثيَشكةوتوو ئةني بؤ ثيَشةوة لة هةموو روويةكي ذيان و كؤمةلاَيةتييةوة و فةرمانبةراني كورد ئيش و كاريان بةريَكوثيَكي هةلَئةسووريَنن و بةرِيَوةئةبةن.
(ئارفي رؤزفيَلَد) لة ذيَر ناوي (كؤماري مةهاباد) نوسيويةتي: شاري مةهاباد لة ثيَشةوة نموونةيةكي ديهاتي هةبوو وةدواكةوتو ثةستبوو, بةلاَم ئةمرؤ جولاَن و ثيَشكةوتنيَكي تري هةية، كةثرِة لة ذيان و بةختياري و زؤر بةطةرمي هةولَ ئةدةن بؤ ئةوةي بنضينةيةكي ثةروةردةي بةهيَز دابنيَن، بة ثيَضةوانةي بةشةكاني تري ئيَران و ئازةربايجان.
كوردستان رِووسي تيا نيية كة دةستيان لة ئيشو كاردا هةبيَت, لة ئازةربايجان حوكميَكي توندوتيذ بةرثاية, لة كوردستان ئةمة نية, لةم ولاَتةدا بةندكراوي سياسي نية تةنيا يةكدوو كةسيك لةناوبرا ئةويش دوورنية لةسةر سياسةت بوو بيَت, وةضةند كةسيكي كةم حةزيان بةرذيَمي تازة نةكردووة ثةنايان بةكار بةدةستاني ئيَران بردوة و لةتاراندا ئةذين ضونكة بةضارةسةر كردني كشتوكالَ ودابةش كردني زةوي وزار, رازي نةبوون.
لةسةر شةقامةكاني(مةهاباد) ئةتوانيت بةسةربةستي طوي لةراديَوي ئةنقةرةو هةموو شويَنيَك بطريَت, بةلاَم لة تةوريَز كة ثايتةختي ئازةربايجانة طوي طرتن لةمانة ئةبي بةهؤي توش بوني خاوةنةكةي بؤ ســــــــزايةكي توند, ئةم ســــــــــــةربةستيةش ئةطةرِيَتةوة بؤ بيري وردي ثيَشكةوتووي كورد لةطياني ئازادي و نيشتمانثةروةرِي (قازي محمد) و ئةنداماني وةزارةتةكةي, لةمانةوة بوَمان روون ئةبيَتةوة كة ئةم كومارة تا ض رِادةيةك خوَشةويست بووة لاي كوردةكان و، ئةم ماوةية بةدةوريَكي زيَرِين دائةنرا ضوونكة بي دادي و ستةمكاري زؤريان ضةشتبو لةثيَش كؤماردا, قازي محمد لةطةلَ ثةيامنيَري "ئةي, ئي, ثي" لة رؤذي16/1/1946كةوتة طفتوطؤ وتي كوردةكان بةوةش قايل ئةبن ئةطةر كاربةدةستاني ئيَران برِياري ئةوة بدةن لةسةر ديموكراتي ئازم برِؤن بةرِيَوةو سةربةستي قةدةغةنةكةن, و ئةو دةستورةي بؤ كوردستان دانراوة لةسةري برِؤن كةئيَستا بةرثاية لة كوردستاندا بؤسةربةخؤيي زاتي, و بةرِيَوةبردني كاروباري كوردستان لةلايةن محويانةوة لةطةلَ هيَزي سوثاي خريان, ثةيامنيَرةكة ليي ثرسي ئايا لةوة سلَ ناكةيت كة ئةم بةرامبةري و ناكؤكيية لة نيَوان كوردو كاربةدةستي مةركةزي ئيَران ببيَتة هؤي ئةوةي بيَطانة دةست بخاتة ئيشوكارتانةوة؟
ثيَشةوا وةلاَمي دايةوة, باري كوردستان زؤر جياوازي هةية لةطةلَ باري ئازةربايجاندا ضونكة كوردستان لةلايةن هيزي سوثاي سؤظيةتةوة داطيرنةكراوة, هةر لةو كاتةوة رِةزاخان لة سةر حوكم نةماوة نةذةندرمةو نةئةمنييةو نةهيَزي سوثايي نةيتوانيوة بيَتة كوردستانةوة و ثي برِي ئةم ناوة بوة لةبةر ئةوة ئيَمة لةم كاتةوة هةر بةسةربةخؤيي ذياوين، لةطةلَ ئةوةدا نايةلَين بيَطانة دةستبخاتة ناوئيش و كارمانةوة، لةهيض روويةكةوة، كةوابو باري ئيَستاي كوردستان ثةيوةندي بةناوخؤي ولاَتةوة هةية, ثيَويستة لة ناو كاربةدةستاني كوردستان و ئيَراندا جيبةجي بكريَت و نةميَني, ضونكة ئةم طيروطرفتة ثةيوةندي بة دةرةوة نيية, دواي ئةوة قازي محمد رووني كردةوة بؤ ثةيامنيَرةكة كة طةلي كورد لة رابوردووةوة هةتا ئيَستة ض خةباتيَكي خويَناوي كردووة بؤ رزطاربووني لةدةست ضةوسيَنةران وة ضةند سزاو ئازاريان لةم ريَطةدا ضةشتوةو ضةند قوربانيان داوة لةم رِيَيةدا، و ضؤن لة كؤتايي شةرِي جيهاني يةكةمدا برِيار درا كة كورد دةولَةتيَك بؤ خؤي ثيَكبهيَني و لة ثةيماني"سيظةردا" برِياري لةسةردراو لة ئةنجامدا نةيانهيَشت بيَتةدي بةهؤي كؤنةثةرستان وداطيركةرانةوة.
بةلاَم ئةمرِؤ ئيَمة بةشانازيةوة داواي هةقي خؤمان ئةكةين, و هةموو تواناي خؤمان لةم ريَطةدا ئةخةينةكار بؤ ئةوةي سةربةخؤييةكي زاتيمان هةبيَت لة خاكي خؤماندا, و ضةوتيو ئةركي ئةم طيروطرفتة هةمووي ئةكةويَتة سةرشاني كاربةدةستاني رذيَمي ئيَران كة تائيَستا هيض هةنطاويَكيان لةم رووةوة بؤ ثيَشةوة نةناوة و ئاورِيان لة مافي نةتةوايةتيمان نةداوةتةوة, و ئيَمة زؤر بةطةرمي و دلَسؤزيةوة، و بةهيوايةكي بةتينةوة ضاومان برِيوةتة هةموو ريَطايةكي ثيَشكةوتوو بؤ سةركةوتن لةم مةبةستة ثيرؤزةدا, و نامانةوي لاسايي يةكيَتي سؤظيَت يا ئةمةريكا بكةينةوة.
لةطةلَ ئةوةدا دةرطا لةسةر خؤمان داناخةين و ثةيوةنديو دؤستايةتيمان لةطةلَ ولاَتة ثيَشكةوتووةكان بةهيَز ئةكةين, بةثيي بةرذةوةندي طةل و نيشتمان، بةبي جياوازي تابةم بؤنةيةوة باري ئابووري ولاَتمان ثةرةثي بدةين, بتوانين هةموو ئيشوكاريَكي خؤمان بةرِيَكوثيَكي هةلَسورِيَنين.
سةرضاوة
قازي محةمةد، نووسيني: محةمةد بةهادين مةلا ساحيب








 الموضوع الأصلي : ذياننامةي قازي محةمةد // المصدر : منتدياتحلبجةنت // الكاتب: ibn islam




 


  
مواقع النشر (المفضلة)
 


  
الــرد الســـريـع
..

هام جداً: قوانين المساهمة في المواضيع. انقر هنا للمعاينة
الرد السريع
 


  
خــدمات المـوضـوع
 KonuEtiketleri كلمات دليليه
ذياننامةي قازي محةمةد , ذياننامةي قازي محةمةد , ذياننامةي قازي محةمةد ,ذياننامةي قازي محةمةد ,ذياننامةي قازي محةمةد , ذياننامةي قازي محةمةد
 KonuLinki رابط الموضوع
 Konu BBCode BBCode
 KonuHTML Kodu HTMLcode
إذا وجدت وصلات لاتعمل في الموضوع او أن الموضوع [ ذياننامةي قازي محةمةد ] مخالف ,, من فضلك راسل الإدارة من هنا
 

>




  

مواضيع ذات صلة