Forums
  

  
مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م Navbits_start
مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م Uuoo12 منتديات حلبجةنت  :: 

زانسته كان

 :: 

مه‌كۆ

 :: 

مێژوو

مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م
التسجيلالتعليمـــاتموآضـــيع لم يتم آلرد عليهآمشاركات اليوممحرك البحث
 

  
أهلا وسهلا بك إلى منتديات حلبجةنت.
أهلا وسهلا بك ضيفنا الكريم، إذا كانت هذه زيارتك الأولى للمنتدى، فيرجى التكرم بزيارة صفحة التعليمات، بالضغط هنا.كما يشرفنا أن تقوم بالتسجيل بالضغط هنا إذا رغبت بالمشاركة في المنتدى، وفي حال رغبت بقراءة المواضيع والإطلاع فتفضل بزيارة القسم الذي ترغب أدناه.
 

الرئيسيةالبوابةأحدث الصورالتسجيلدخول
مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م Collapse_tcat
المواضيع المضافه مؤخراً
الموضوع
تاريخ ارسال المشاركة
بواسطة
2022-04-18, 20:00
2022-04-18, 19:54
2022-04-18, 19:26
2022-04-18, 19:18
2022-04-18, 17:26
2022-04-18, 17:25
2022-04-18, 17:22
2022-04-18, 17:19
2022-04-18, 17:18
2022-04-18, 17:13


أختر لغة المنتدى من هنا

مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م Uuoo12 منتديات حلبجةنت  :: 

زانسته كان

 :: 

مه‌كۆ

 :: 

مێژوو

مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م

  
 
شاطر
 
  
مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م Empty2010-11-07, 06:17
رسالة
بيانات كاتب الموضوع
مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م
المعلومات
الكاتب:
اللقب:
عضو مشارك
الرتبه:
عضو مشارك
الصورة الرمزية
 
عبدالمجيدهه‌ريري

البيانات
عدد المساهمات : 39
تاريخ التسجيل : 02/10/2010
 
 

 

التوقيت

الإتصالات
الحالة:
وسائل الإتصال:


لتواصل معنا عبر
الفيس بوك:
تويتر:
مُساهمةموضوع: مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م   


انشر الموضوع
الرد على الموضوع
الابلاغ عن الموضوع
مراقبة هذا الموضوع



مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م


دامەزراندنی یەكەم پەرلەمان لە مێژووی ئێران
لەو راگەیێنراوەی كەلە 5ئاب 1906بڵاووكراوە شای ئێران بەڵینی چاكسازیێكی گشتگێری دابوو لە وانەش تێداهاتبوو كەوڵاتی ئێران پێویستی بەئەنجوومەنێكی هەڵبژیردراو هەیە لە نوێنەرانی میللەت وە لە ڕاگەێنراوەكەش ئەم چین وتوێژانەش دیاری كرابون كەمافی خۆهەلبژاردنیان هەیە بۆ ئەو ئەنجومەنە لەوانە(دەسەڵاتدارەكان ،بنەماڵەی قاجاری ،موجتەهیدەكان ،پیاوماقوڵان)خاوەندارە زەویەكان (الملاك بازرگانەكان .خاوەن پێشەكان )هەروەها شای ئێران بڕیاڕیدا كۆبوونەوەكانی ئەنجومەن لەتاران ببەسترێ‌ وەلەتشرێنی یەكەم 1906هەلبژاردنێكی بە پەلە ئەنجام درا دواتریش یەكەم ئەنجومەنی نۆێنەرایەتی ئێران (پەرلەمان) دەست بەكاربوو لە7تشرێنی یەكەم 1906.

دەرچوونی دەستووری ئێرانی(یاسای بنەڕەتی _قانون الاساسی)
دوای ساڵێك لە دامەزراندنی پەرلەمان ئەوەبوو ئەنجومەن دەستورێكی بۆ وڵات دانا ئەمەش بەدوو قوناغ بەڕێوەچوو لەكۆتایی مانگی تشرینی یەكەم 1906ئەنجوومەن كۆتایی هێنا بەداڕشتنی یەكەم دەستوور، و لە31كانونی یەكەم 1906 (مڤفرالدین شا) كەلەسەرجێگای مردن بوو واژووی لە سەر دەستورەكەی كرد (دوای دە رۆژ لە واژوكردنە كە مرد) لەدوای ئەویش جێگرەكەی (محمد علی )واژوی كرد لە دوای ئەویش ئەنجومەن پاشكۆیێكی دەستوری لە 7تشرینی یەكەم1907دەركرد محمد علی شا واژوی لەسەر كرد.
دەستوری ئێرانی جەختی لەوە كردبۆوە كە سیستەمی حوكمرانی لە وڵات پەرلەمانی یە و بنچینەكەشی ئەنجومەنی نوێنەران و دەستورەكەشی ماوەی كاری ئەنجومەنی نوێنەرانی بە دوو ساڵ دیاری كرد بوو هەر بەپێ‌ دەستورەكەش ئەنجومەنی نوێنەران دەسەڵاتی پەسەندكردن و رەتكردنەوە و هەمواركردنی هەموو یاساو ئیمتیازات و قەرزەكان و بودجەی هەبوو، هەروەها وەزارەتیش بەرپرس بوو بەرامبەر پەرلەمان. بەڵام لە هەمان كاتیشدا دەستوورەكە دەسەڵاتێكی زۆری بەخشی بوو بە شا بەو سیفەتەی سەرۆكی وڵاتە لەوانە (شا) سەركردەی باڵای هێزە چەكدارەكان بوو، مافی دامەزراندنی نیوەی ئەندامانی ئەنجومەنی هەبوو (مەبەست لەئەنجومەنی پیران بوو، كەلە 60ئەندام پێكهاتبوو)، بەڵام شاكانی ئێران بەكردار ئەم دەسەڵاتەیان بەكارنەدەهێنا تاوەكو ساڵی 1949كاتێك لەوساڵەدا یەكەم ئەنجومەنی پیران لەپەرلەمانی ئێرانی هاتە دامەزراندن هەروەها دەستوریش وەك وەفایێك بۆپیاوانی ئێرانی و ڕۆڵیان لە شۆڕشی دەستووری هەندێك دەسەڵات و ئیمتیازاتی پێدابوون لەوانە پێكهێنانی لێژنەیەكی باڵا لە (5) پیاوی دیارو بەناوبانگی ئاینی كەلەلایەن ئەنجومەنەوە دیاری دەكران كاری ئەم لێژنەیەش بریتی بوو، لە پێداچوونەوەی هەموو ئەو بەڵگەنامانەی كەپێشكەش بەپەرلەمان دەكران ئەمەش بۆ دڵنیابوون بوو كە هیچ یاسایێك دەرنەچێ‌ پێچەوانەی شەرعیەتی ئیسلامی بێ‌، هەروەها دەستورەكەش كە جەختی لەسەر لێك جیاكردنەوەی هەرسێ‌ دەسەڵاتی جێبەجێكردن و یاسادانان و دادوەری دەكردو لەگەڵ دابینكردنی یاساكانی و ئازادی بڵاوكردنەوە و یەكسانی نێوان هاوڵاتیان.

ئێران لە ساڵانی جەنگی یەكەمی جیهانی:
لە مانگی ئابی 1914 شەڕی جیهانی یەكەم لە نێوان هاوپەیمانەكان (رووسیا، بەریتانیا، فەرەنسا...) وڵاتانی ناوەند(ئەڵمانیا، دەوڵەتی عوسمانی وئێمپراتۆریەتی نەمساو مەجەر...) بەرپابوو هەرچەندە لە 1تشرینی دووەم 1914 ئێران بێلایەنی خۆی لە جەنگەكە ڕگەیاندبوو. هەرچەندە زۆربەی ئێرانیەكان هاوسۆز بوون لەگەڵ ئەڵمانیا و دەوڵەتی عوسمانی، چونكە هەردوولایەن دژی دوژمنەكانی ئێران بوون لەوكاتەدا كە ئەوانیش رووسیاو بەریتانیا بوون، بەڵام ئەوەی تێبینی دەكرا وڵاتانی بەشداربووی شەڕەكە رێزی ئەم بێلایەنیەی ئێرانیەكانی نەگرت، ئەمەش لەبەر چەند هۆیەك لەوانە بوونی هێزەكانی رووس لەباكووری ئێران جگە لەوەش دەوڵەتی عوسمانی لەلایەن خۆیەوە ڕەتیكردەوە كە دانبنێ‌ بەو بێلایەنیەی ئێران چونكە رووسەكان ئازەربێجانیان داگیركردبوو.
كاتێك جەنگەكە بەرپابوو ئێران لەهەموو مەرجێكی سەربازی و سیاسی لاوازبوو سەبارەت بەلایەنی سەربازی لەوكاتەدا ئێران خاوەن لەشكرێكی سەربازی رێكوپێك نەبوو، هەروەها ئەم لەشكرە خودان ئامانجێكی نیشتیمانی نەبوو جگە لەوەش لەئاستی ڕاهێنان وكاروباری سەربازیش لاواز بوو كەپێك هاتبوو لەكۆمەڵێك خەڵكی ناڕێكخراو هەروەها ئەم لەشكرەش پێداویستیە سەربازیەكانی وەك چەك و تەقەمەنی وئازوقە وپێداویستیە سەربازیەكانی تری نەبوو. ئەوەی تایبەتیشە بەبارودۆخی سیاسی ئێران ئەوا زۆر خراپ بوو ئەوەبوو وڵات لەلایەن هێزەكانی رووس وبەریتانیی ئێرانیان دابەش كردبوو بۆ دوو ناوچەی دەسەڵات بۆ زیاتر دەست گرتن بەسەر بەرژەوەندییەكانیان لە ئێران. ئەوەبوو وەكو باسمان كرد بەپێی پەیمانی 1907ئێرانیان دابەشكرد بوو بۆ دوو ناوچە ناوچەكانی باكوور لە ژێر دەسەڵاتی روسەكان ناوچەكانی باشوور و رۆژئاواش كەوتنە ژێر دەسەڵاتی بەریتانیەكان.
لەوسەرو بەندەدا پیاوانی هەواڵگری (مخابرات)ی ئەڵمانی دەستیان بە چالاكی كرد لە ناوخاكی ئێران بۆ ئەوەی گەلانی ئێرانی هان بدن لە دژی وڵاتانی هاوپەیمانەكان لەلایەكی تریشەوە ئەڵمانەكان دەیان ویست لە خاكی ئێرانەوە دزە بكەن بۆ ئەفغانستان ئەمەش دەسەڵاتدارانی بەریتانی لە هیند ناچار كرد كە چەند خاڵێكی سەربازی لەلای سنوورەكانی روژهەڵاتی ئێران دابنێن تاوكو ببێ‌ بە بەربەستێك لە بەردەم پیاوانی ئەڵمانی نەوەك دەسەڵاتیان دزە بكات بۆ خاكی هیند و ئەفغانستان ئەم خاڵ و مەڵبەندە سەربازیانەشیان ناو نابوو (پشتێنەی ڕوژئاوای ئێران ) هەرچەندە هەندێك لە پیاوانی هەواڵگری ئەڵمانی ئەم خاڵانەیان بەزاند توانیان بگەنە شاری (كابول) بەڵام لەگەڵ ئەوەش دا سەركەوتوو نەبوون لەقایل كردنی ئەفغانیەكان تاوەكو بێنە پاڵ ئەڵمانیەكانوو هاوكاریان بكەن لە بەر ئەو هۆیەش گەڕانەوە ئێران.
سەبارەت بە هەڵوێستی ئێران لە جەنگ ئەوكات (ئەحمد شا) شای ئێران بوو كەپاشایێكی بچوك و لاوازبوو و هیچ دەسەڵاتێكی نەبوو هەمیشە دەیگووت (من بەرپرسیار نیم)، چونكە هیچی لە دەستدانەبوو، بەڵام لە سەرئاستی میللی زۆربەی خەڵكی ئێران هەڵوێستی بێ‌ لایەنیان هەبوو بە شێكیان بڕوایان وابوو كە پێویستە ئێران سوود لەو هەڵوو مەرجە وەربگرێت و شان بەشانی ئەڵمانەكان بەشداری بكات بەمەبەستی رزگاربوون لە ژێر دەسەڵاتی ئیستعماری ڕوسیا و بەریتانیا و نیشتیمان پەروەرانی ئێرانیش بەهۆی هەڵوێستی خەراپی حوكومەت بەرامبەریان پەراگەندەی وڵاتی دەرەوە ببوون.
وەكو باسمانكرد ئێران بێلایەنی خۆی لەجەنگەكە بەشێوەیەكی رەسمی راگەیاندبوو، هەروەها ئەنجومەنی نوێنەرانی ئێران كۆمەڵێك نامەی ناڕەزای ئاراستەی ڕووسیا و بەریتانیا كرد كەدوای كشانەوەی هێزەكانی هەردوو لایان كردبوو لە خاكی ئێران، هەرچەندە هەردوو لایان خۆشحاڵ بوون بەو بڕیارەی حكومەتی ئێران، چونكە ئێران تەواو بێ‌ هێزو لاواز بوو، لەحاڵەتێك ئەگەر ئێران ببوایەلایەنگریشیان ئەوا دەبوو بەبارێكی گران لەسەر هەردوو لایان، بۆیە لایەنگری ئێران بۆیان گرنگیەكی ئەوتۆی نەبوو لەلایەكی تریشەوە روسیا و بەریتانیا خۆیان پێیان وابوو كە لەشەرەكەوە سەردەكەون لەو حاڵەتەش هیچ دەسكەوتێك نادەن بە ئێران بەڵام ئەوەی تێبینی دەكرا، ئەم بێ‌ لایەنیەی ئێران تەنیا مەرەكەبی سەركاغەز بوو، چونكە وڵاتانی شەركەر خاكی ئێرانیان كردبووە مەیدانی شەر و زۆربەی شەڕەكان لەسەر خاكی ئێران بوو، بۆیەش لێرەدا بێ‌ لایەنی ئێران كاریگەریێكی ئەوتۆی نەما هەروەها ناكۆكی نێوان وڵاتانی شەڕكەر لە سەر خاكی ئێران وای كردبوو ئەم بێ‌ لایەنیەی ئێران بەكردار جێبەجێ‌ نەبێ‌.
شایەنی باسە پیاوانی هەواڵگری ئەڵمانی تائەندازەیێكی زۆر سەركەتوو بوو لە سەر راكێشانی ئەو چین و توێژانەی كە هاوو سۆز بوون لەگەڵ یان لە ناوەوەی ئێران بە تایبەتی لایەنگرانی پارتی دیموكراتی ئێران، كەلە هەڵبژاردنەكانی 1915 زۆرینەی كورسیەكانی پەرلەمانی ئێرانی بەدەست هێنابوو، هەروەها هەردوو حوكمەتی ئەڵمانی و عوسمانی سەركەوتوو بوون لە دامەزراندنی حوكومەتێكی ئێرانی كەدژ بە هاوپەیمانكان بێ‌، كەلە شاری (قوم) ئەم حكومەتە دامەزرا، دواتر لەبەر نزیكی بارەگای ئەم حكومەتە لە ناوچەكانی نزیك لە هێزەكانی ڕوسەكان بۆیە بارەگای حوكومەتەكە گوێزرایەوە بۆ (كرمانشاه) تاوەكو ئەم حكومەتە پشت ببەستێ‌ بە هێزەكانی عوسمانی لە عێراق و بەرگریشی لێبكات دواتر كاروباری ئەم حكومەتە لە ژیر دەسەڵاتی (نڤام السلگنه) حاكمی لۆرستان رێكخرایەوە و لە كانونی یەكەمی 1915 ئەم حكومەتە پەیمانێكی لەگەڵ ئەڵمانەكان بەست لە بەرامبەریشدا حكومەتی ئەڵمانی بەڵێنی یارمەتی دارایی و سەربازی دا بەحكومەت لەلایەكی ترَشەوە باڵیوزخانەیەكیان لە شاری كرمانشاه كردەوە شاندێكی سەربازیشیان رەوانە كرد، بۆ مەشقكردنی هێزە ئەڵمانیەكان، بەڵام چارەنووسی ئەوحكومەتەی كرمانشای بەسترابووە بە چارەنووسی هێزەكانی عوسمانی لە عێراق.
لەلایەكی تریشەوە ئەڵمانەكان هەڵسان بەهاندانی سووپا نانیزامیەكانی ئێران (جەندرمە) كەلە ژێر سەرپەرشتی ئەفسەرە سوێدیەكان بوون، ئەم هێزانەش كاریان دەكرد لە سەر كۆتای هێنانی دەسەڵاتی بەریتانی لە باشوری ئێران لەم چوارچێوەیەش دا دەستیان كرد بەسەر چەند شارێكی ئێرانی بەبێ‌ ئەوەی حوكومەتی ئێران هیچ نارەزایەك دەرببڕی، هەروەها هەڵسان بە دەركردنوو دەستگیركردنی ئەوباڵوێزانەی كەلەو شارە بوون، بەمەبەستی بەئاگاداربوونەوەی مەترسیەكانی ئەم هێزانە، لە ئازاری ساڵی 1916 حوكومەتی بەریتانی لە هیند شاندێكی سەربازی رەوانەی باشوری روژئاوای ئێران كرد بەسەرۆكایەتی (بیرس سایكس) بۆ دامەزراندنی هێزێكی سەربازی بەریتانی لە شۆینی ئەو هێزە ئێرانیەی كەلە لایەنگری ئەڵمانەكان بوون (سایكس) هێزێكی لە خۆبەخشان كە نزیكەی (5000)هەزار كەس دەبوون پێك هینا بەناوی (تفەنگ دارانی باشوری ئێران).
لە ماوەی شەش مانگدا لە ڕێگای ئەو هێزانەوە دەستی گرت بەسەر ناوچەكانی (كرمان، یەزدو و اصفهان و شیراز و هەندێك ناوچەی تر)، بەهاتنی ساڵی 1917 توانی بەتەواوەتی دەست بگرێ‌ بەسەر باشووری ئێران، بەر لە كۆتای هاتنی شەری جیهانی یەكەم لە ساڵی 1917 سایكس سەركەوتوو بو لە دەستگیركردنی زۆربەی پیاوانی هەواڵگری ئەڵمانی لە ناوچەكەدا بەتایبەتی ولیم فاسموس.
لەدوای بەرپابوونی شۆڕشی ئۆكتۆبەر لەڕوسیا كەبووە هۆی گوڕینی سیستەمی سیاسی ئەم وڵاتە ئەوەبوو رژێمی قەیسەری كۆتایی بە دەسەڵاتی هات و بەلشەفیەكان هاتنە سەر دەسەڵات.
ئەوەبوو رژیمی نۆی لە رووسیا دەست بەرداری هەموو ئەو پەیمان و ئیمتیازاتانە بوو كە رژێمی قەیسەری لە سەر ئێرانی سەپاندبوو، دوای چەندمانگێكیش شەڕەكە كۆتایی هات بە سەركەوتنی هاوپەیمانان.
ئێران لە دوای شەڕی جیهانی یەكەم
بێگومان بەهۆی ئەوەی خاكی بووە گوڕەپانی جەنگ ئەووەبوو لە هەردوو لایەنی ماددیی و مرۆیی ئێران دووچاری زەرەر و زیانی زۆر بووەوە زۆرێك لەگوندەكانی وێران بوون، هەروەها ڕوبەرێكی فراوانی زەویە كشتووكاڵیەكانی بەكەڵكی كشتوكاڵ نەمان لەگەڵ سەپاندنی بێكاری لە سەر ئێرانیەكان و بەهەدەردانی سامان و داهاتیان تێكچونی بازرگانی دەرەكی بەهۆی جەنگ و بڵاوبوونەوەی برسیەتی بەجۆرێك لە ساڵانی كۆتایی جەنگەكە خەڵك بەناچاری گۆشتی سەگ و گیاندارانی تر بخۆن.
لە 18ی كانوونی دووەم ساڵی 1919 كۆنگرەی ئاشتی لە پاریس بەسترا تاوەكو مەسەلەكانی شەڕی جیهانی یەكەم یەكلابكرێتەوە لە نێوان وڵاتە شەركەرەكان، ئێرانیەكان ئومێدێكی زۆریان بەو كۆنگرەیە هەبوو بۆ ئەوەی زامنی سەربەخۆی و سەروەری وڵاتەكەیان بكات ئەم ئومێد و هیوایەشیان لە سەر 14بەندەكەی وڵسن سەرۆكی ئەمریكی بنیاد كرد بوو كە لە بەندی 12 دا باسی مافی چارەنووسی گەلانی كردبوو، هەروەها وەفدێكی ئێرانی بە سەرۆكایەتی (مشاور الممالیك) نامیلكەیەكی چاپ كراوی بەسەر لایەنە بەشدار بووەكانی كۆنگرەی دابەشكرد كەتێڕوانین و داواكاریەكانی ئێرانی لە خۆگرتبوو كەداوای زامنكردنی سەربەخۆی سیاسی و ئابوری ئێرانی كردبوو، لەگەڵ گەڕانەوەی ئەو ناوچانەی كەپێش هەڵگیرساندنی شەڕەكە لەژێر دەسەڵاتی ئێران دابوون جگە لەوەش داواكرابوو كەقەرەبووی زەرەرو زیانەكانی ئێران بكرێتەوە كەلە ماوەی چوار ساڵی شەڕی لێكەوتبوو.
جێگای باسە ئێرانیەكان بێ‌ ئومێد بوون لە جێ‌ بەجێ‌ كردنی داواكارییەكانیان چونكە رێگایان نەدا بە شاندەكەی ئێران كەئامادەی دانیشتنەكانی كونگرە بێ‌، هەرچەندە ئەمریكیەكان چەند جارێك هەوڵیاندا كە رێگا بە وەفدی ئێران بدرێ‌ ئامادەی دانیشتنەكان بێ‌ و گوێیان لێ‌ بگیرێ‌ و ئێرانیەكانیش بۆسەرگرتنی داواكاریەكانیان پشتیان بە ئەمریكا دەبەست، ئەمریكاش ئەم هەڵوێستەی ئێرانی قوستەوە و پشتگیری خۆی بۆ داواكاریەكانی ئێران دووپات كردەوە، چونكە دەیویست لە رێگای ئێرانەوە دەسەڵات و نفوزی لە رۆژهەڵات پتەو بكات، داوای سیاسەتی (دەروازەی واڵا_باب المفتوح) دەكرد.
دەروازەی باڵا : بریتیە لە دەستەواژەیەكی سیاسی بۆ یەكەم جار لەساڵی 1899ز لەلایەن بەرپرسە ئەمریكیەكانەوە بەكارهێنرا كاتێك هەوڵیان دەدا كە ولاتەزلهێزەكان ناچار بكەن كەرێگاكانی وڵاتی چین واڵا بكەن لەبەردەم بەرژەوەندیەكانی ئەمریكاوە لەدوای جەنگی جیهانی یەكەمیش بەرپرسانی ئەمریكی ئەم دەستەواژەیان دووبارە دەكردەوە بەڵام ئەم جارەیان مەبەستیان بواری سیاسەتی نەوتی نێوەدەوڵەتی بوو كە داوایان دەكرد دەرگای ناوچە پڕنەوتیەكانی ژێر دەسەڵاتی وڵاتان واڵابكرێت بەرامبەر كۆمپانیا نەوتیەكانی ئەمریكا .
چونكە هەریەك لە بەریتانیا و فەرەنسیەكان زیاتر دەستیان لە ناوچەكە هەبووە، ئەمریكاش دەیویست لە رێگای جێبەجێكردنی ئەم سیاسەتە دەسەڵات و پێگەی خۆی لە ناوچەكە قایم بكات.
هەرچەندە وەك باسمان كرد ئەمریكا چەند جارێك ئەم دواكاریەی ئێرانی خستە بەردەم هەر چوار دەوڵەتە گەورەكەی كۆنگرەی ئاشتی (یابان، بەریتانیا، فرەنسا، ئیتاڵیا)، بەڵام ئەمریكا هیچ وڵامێكی نەدرایەوە، چونكە ئەم داواكاریانەی ئێران لەلایەن بەریتانیا دژاییەتی دەكرا، بەبیانوی ئەوەی ئێران لایەنێكی بەشداربووی جەنگەكە نەبووە، بۆیەش نابێت بەشداری لەكۆنگرەكە بكات.
بێگومان ئامانجی بەریتانیەكان لە دوورخستنەوەی ئێران لە كۆنگرەكە بۆ ئەوەبوو كە ئێران بكاتە (محمیە- ناوچەیەكی پارێزراو)، بەریتانیەكان، چونكە جگە لە مەسەلەی نەوت بایەخی شوێنی ستراتیژی ئێران بۆ بەریتانیەكان زۆر بوو بەهۆی نزیكی لە روسیا جگە لەوەش ئێران وەك هێڵێكی بەڕگری دابوو بۆ پاراستنی بەرژەوەندیەكانی.
لە دوای شەڕی یەكەمی جیهانی بایەخ و پێگەی بەریتانا زۆر لە ماوەكانی پێشتر زیادی كردبوو واتە (پێش جەنگ) ئەمەش لەبەر چەند هۆكارێك لەوانە بەریتانیا دەیویست لە رێگای ئێرانەوە هەڕەشە لە دەسەڵاتە نوێیەكەی سۆڤیەت بكات، هەروەها لەدوای جەنگ ئەمریكا وەك هێزێكی نوێ‌ ركابەرایەتی دەسەڵاتی بەریتانیا لە ئێران هاتە كاییەوە، بە تایبەتی نیشتیمان پەروەرانی ئێرانی هەوڵیاندە دا كە پشت بە ئەمریكا ببەستن بۆ دژایەتی كردنی دەسەڵاتی بەریتانیا لە ئێران، بۆ ئەم مەبەستەش بەریتانیا لە هەوڵی ئەوەدابوو ئێران بە خۆیانەوە ببەستنەوە، ئەوەبوو لە(19ئابی 1919) لە ئەنجامی دانوستانێكی نهێنی لە نێوان (بیرس كۆكس) بالێوزی بەریتانی لە تاران و سەرۆك وەزیرانی ئێرانی (وپوق الدولە) كەبە دۆستی بەریتانیا ناسراو بوو پەیمانیك بەسترا، كەبەریتانیا ناوی نابوو رێكەوتنی (پەیمانی بەریتانی لە پیناو پێشكەوتن و خۆشگوزەرانی ئێران)، بەڵام ئەم پەیمانە نەكەوتە بواری جێبەجێكردنەوە هەرچەندە بەریتانیا لە ماوەی ساڵانی (1919تا1921) هەوڵی زۆری دا كەئەنجومەنی نوێنەرانی ئێرانی رازی بكات لە سەر پەسەند كردنی بەڵام لە حوزێرانی 1921ئەنجومەن پەیمانەكەی بەتەواوەتی رەتكردەوە.
لەبواری سیاسەتی دەرەكیش بەهۆی تێكگیرانی پەیمانەكە لەگەل بەرژەوەندیەكانی ئەمریكا ئەوەبوو لایەنی ئەمریكیش دژی پەیمانەكە وەستایەوە، لەلایەكی تریشەوە رۆژنامەكانی فرەنساش لە نوسینەكانیان كەوتنە دژایەتی كردنی پەیمانەكە.
سەبارەت بە بارۆدوخی ناوخۆی ئێران ئەوەبوو كاتێك ئێران لە شەڕەكە هاتەدەرەوە لە بارودۆخێكی نالەباردابوو وەكو وڵاتێكی پارچە پارچەكراو دەهاتەبەرچاو ئەوەبوو زۆربەی ناوچەكانی لەلایەن هێزەكانی بێگانە داگیركرابوو جگە لەپایتەخت (تاران )و چەند ناوچەیەكی تر نەبێت، بەڵام ئەوەی تێبینی كرا لەدوای جەنگ بزوتنەوەی نیشتیمانی لە ئێران لە گەشەكردن دابوو لە ئەنجامی لێكهەڵوەشانەوە و لاواز بوونی رژێمی قاجاری و هەبوونی هێزەكانی بێگانە لەو وڵاتدا جگە لەوەش بەرپابوونی شۆڕشی بەلشەفی لە ڕوسیا لە 1917 هۆكارێكی تربوو.
ئەوەبوو لە هەرێمی گەیلان (میرزا كوچك خان) بەهاوكاری راستەوخۆی ڕوسەكان لە 5ی حوزەیرانی 1920 كۆمارێكی سوشیالیستی راگەیاند و شاری (رشت)ی كردە پایتەخت و زۆر بە توندی دژی سیاسەتی بەریتانیاكان وەستایەوە و راشیانگەیاند كەئەوان سیستەمی پادشایەتیان رەتكردەوە و لە شوێنی ئەو سیستەمێكی كۆماریان راگەیاند جگە لەو راپەرینەش لە ئازەربێیجان راپەڕینێكی تر بەسەروكایەتی (محمد خیابانی) سەریهەڵدا و لە 9ی نیسان 1920 پەیوەندیەكانی ویلایەتی ئازربێجان پچران لەگەڵ حوكومەتی تاران، هەروەها لە كوردستانی رۆژهەڵاتیش (سمكۆی شكاك) هەڵسابە جوڵانەوەیەك لە ناوچەی خوراسان بەسەرۆكایەتی (محمد تقی خان) بەرپاكرا.
لەرووی سروشت و ئامانجەكانەوە ئەم راپەڕین و شۆڕشانە لێك جیاواز بوون هەندێكیان داوای گۆرانكاری ڕیشەییان دەكرد لەئێران وەك شۆرشی گەیلان تا ئەو رادەیەی هەڕەشەیان لە حكومەتی تاران و دەسەڵاتی بێگانەش دەكرد لە ئێران هەروەها راپەرینەكانی (سمكو و محمد خیابانی) نمونەی راپەڕینی نەتەوایەتی بوون و ئامانجی نەتەوایەتیان هەبووە، هەروەها ئەم راپەرینانە لە كاتێكدا رویاندا كە رژێمی قاجاری گەیشتبووە ئاستی لێك هەڵوەشانەوە و لاوازی و نەیدەتوانی لە سەرپێی خۆی بوەستێ‌ و بەرگری لەخۆی بكات، (احمد شا) سەری ئەم رژێمەبوو، كە ببووە بە دار و دەست و پۆلیسی بەریتانیەكان، هەرخەرێكی ژیانی تایبەتی خۆی بوو و رژێمی قاجاریش ببوو بەبارێكی تر بەسەر شانی ئێرانیەكان بۆیەش لەچاوەڕوانی ڕوخانی ئەم رژێمەدابوون.
بەدیاركەوتنی كەسایەتی ڕەزاخانی مەزندەرانی و ئەنجامدانی كودەتای حوت 21شوباتی 1921
رەزاخان لە ساڵی 1878لەگوندی (الشت) لەهەرێمی مەزندەران لەدایك بووە، لە بنەماڵەیەك، كە سیمای سەربازیان پێوە دیاربوو باوك و باپیری ئەفسەر بوونە لە سوپای ئێرانی باوكی ناوی (عەباس قولی خان) بووە و دایكی بەڕەگەز قەفقاسیە لە دوای مۆركردنی پەیمانی (توركمان چای) 1828 كەبەپێ‌ ڕیكەوتنەكە ناوچەی قەفقاسیا كەوتە ژێر دەستی روسیا، دایكی هاتۆتە تاران لەدوای ساڵێك لەدایك بوونی، باوكی رەزاخان كۆچی دوای دەكات، دایكی دووبارە شوودەكاتەوە، رەزاخان دەكەوێتە لای خاڵی كەئەویش ئەفسەر بووە لەسوپای ئێرانی كاتێك تەمەنی دەگاتە شانزدە ساڵی خاڵی دەیكاتە سەرباز لەتێپی (قۆزاقی ئێران)، دواتر بەهۆی لێهاتوویەوە پلەی بەرزبۆوە لەم هێزە لە ساڵی 1915پلەی سەربازی گەیشتە (عەقید)و لەساڵی 1921گەیشتە پلەی (عمید).
لەوبارودۆخەی كە ئێران تێیكەوتبوو لەگەڵ هاتنە سەركاری زیاتر لە سەرۆك وەزیرێك بەبێ‌ ئەوەی هیچ لەم بارودۆخە خراپە بگۆڕن، ئەوەبوو حكومەتی بەریتانی بە پێویستی زانی كەپیاوێكی نیشتیمانی بەهێز ئامادە بكات بەمەبەستی كۆنترۆڵكردنی بارودۆخی ناوخۆ و لێدانی بزوتنەوەی نیشتیمانی ئێرانی كەلەماوەی جەنگی یەكەمی جیهانی زۆر بەهێز بوو، هەروەها بۆ زامنكردنی پاراستنی ئاسایشی بەرژەوەندیەكانی بەریتانیا لە ئێران ئەوەبوو (چیا‌و الدین الگباگبائی) 1888_1969 كە سیاسی و رۆژنامەنووسێكی بەناوبانگ بووە دۆستایەتی كردنی بۆ بەریتانیەكان هەڵسابەئەنجامدانی كودەتایەك بەڵام سەركردەی سەربازی كودەتایەكەی (عمید رەزا خانی مەزەندەرانی) بوو 1878 تا 1944.
كودەتاكە لە رۆژی سێی مانگی (حووتی اسفند ساڵی 1299) بەپێی رۆژ ژمێری ئیرانی دەكاتە 21 شوباتی1921 ئەنجام درا لەگەڵ ئەوەی تاوەكو ئێستا ڕاستی ئەنجام دانی كودتایەكە و زانیاری ورد لەبەردەست دانین بەڵام ئەوەی بە ڕوونی دیارە، كە بەریتانیەكان دەستیان لەكودەتاكە هەبوو بەتایبەتی سەركردەی سوپای بەریتانیەكان لەئێران كەناوی (ایرونساید)بوو بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ دەستی تێدا بووە بەتایبەتی ئەو سەركردە بەریتانیایە زۆر سەرسام بوو بەكەسایەتی سەربازی رەزا خان بۆیەش ئەوی دەست نیشان كرد بۆ ئەنجامدانی كودەتاكە، ئەوەبوو لەو كاتەی یەكەیەكی سەربازی سوپای (قۆزاق) بەسەركردایەتی رەزا خان لەقەزوینەوە بەرەو تاران هات بەمەبەستی جێ پێ‌ گوڕكێ‌ كردن لەگەڵ ئەو سوپایانەی كەلە تاران بوو (واتە شوێنی سوپاكەی تاران بگرێتەوە) لەوكاتەدا سەفارەتی بەریتانیا پارەیەكی زۆر، هەروەها پێداویستیە جەنگیەكانیشی دایە رەزا خان، هەروەها دوو لەو ئەفسەرانەی كەبەشداری كودەتاكەیان كرد بەناوەكانی (مسعود خان و كاڤم خان)پەیوەندی بەتینیان هەبوو لەگەڵ بەریتانیەكان دیارترین بەڵگەش لەسەر تێوەگڵانی بەریتانیا لەكودەتاكە ئەو وشەی (چرچل)ی سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا دەربارەی كەسایەتی ڕەزا خان و یارمەتی بەریتانیەكان بۆی ئەوەبوو دوای 20 ساڵ لە ئەنجامدانی كودەتاكە گوتبووی (ئێمە لەسەر كورسی ئێرانمان داناوە و هەرخۆشمان لەسەر كارمان لابرد).
لەدوای چەند رۆژێكی كەم لەئەنجامدانی كودەتاكە ژمارەیەكی زۆر لە كارمەندانی حوكومەت و رۆژنامەنووسان گیران كە زۆربەیان لەوانە بوون كە دژ بەدەسەڵاتی بەریتانیەكان بوون و لە پایتەختیش بڕیاری ئەحكامی عورفی درا و لەماوەیی یەك حەفتە (چیا‌و الدین الگباگبائی) حكومەتی پێك هێنا (ڕەزا خان)یش بووە بە سەركردەی سووپا (سردار سپاه) ئەم حوكمەتەش بە نهێنی بەریتانیاكان دڵنیا كردەوە، لە ئامانجە راستەقینەكانی سیاسەتەكانی لەسەر هەردوو ئاستی ناوەخۆ و دەرەكی و لە چوارچێوەی پێكهێنانی سوپایەكی نوێ‌ و یەكگرتوو ڕەزا خان نەخشەی كێشا بۆ رێكخستنی هێزێكی چەكداری لە قۆزاق و چەند خەڵكی تر بەمەش بەشێوەیەكی رەسمی وای لە (مسعود خان) كرد دەست لە كاربكێشێتەوە دواتر (الگباگبائی) رەزا خانی وەك وەزیری جەنگ دەست نیشان كرد.
ڕەزا خان دەست بەرداری ئەم پۆستە وەزاریە نەبووە لە هەموو ئەو كابینە وەزارەتانەی كە لە ئێران دەست بە كاربوون لە پێش و پاش ئەوەی بۆ خۆی بووە سەرۆك وەزیران لە كۆتایی ساڵی 1923. ئەوەندەی نەخایاند ناكۆكی كەوتە نێوان (رەزا خان) و (چیا‌و الدین الگباگبائی)، ئەم ناكۆكیەش لەكۆتایی لە بەرژەوەندی رەزا شا یەكلایی بوەوە ئەوەبوو رەزا خان (احمد شای) شای ناچاركرد كە فەرمانی لەسەركار لادانی الگباگبائی دەربكات ئەویش لە ساڵی 1921 ئێرانی جێهێشت و لە ساڵی 1921 هاتە بەغدا و دواتر چووە فەلەستین لە دوای رووخانی دەسەڵاتی ڕەزا شا گەڕاییەوە ئێران بەلەسەر كار لادانی (سید چیا‌و الدین الگباگبائی) بارودۆخی سیاسی ناجیگیر بووە لەوماوەیەدا چەند وەزارەتێك پێك هێنران كە زۆربەیان بە ئاراستەی فرمانی بەریتانیەكان كاریان دەكرد و بەڕێوە دەچوون ئەوەبوو (احمد قوام السلگنە) دووجار حكومەتی پێك هێنا و(مستوفی الممالیك) و(مشیر الدولە)هەر یەكیان دووجار بوونە سەرۆكی حكومەت، بەڵام هیچ كامە لەم سەرۆك وەزیرانە نەیانتوانی ئێران لەو بارودۆخە خراپە رزگار بكەن كەتێی كەوتبوو..


س_سه‌رچاوه‌_له‌كۆلێژی په‌روه‌رده‌ی سۆران به‌وانه‌گوتراوه‌ته‌وه‌











الموضوع الأصلي : مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م // المصدر : منتدياتحلبجةنت // الكاتب: عبدالمجيدهه‌ريري




عبدالمجيدهه‌ريري ; توقيع العضو
 

  
مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م Empty2011-01-01, 23:39
رسالة
بيانات كاتب الموضوع
مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م
المعلومات
الكاتب:
اللقب:
...::|مدير العام|::...
الرتبه:
...::|مدير العام|::...
الصورة الرمزية
 
ibn islam

البيانات
عدد المساهمات : 6825
تاريخ التسجيل : 23/07/2010
 
 

 

التوقيت

الإتصالات
الحالة:
وسائل الإتصال:


لتواصل معنا عبر
الفيس بوك:
تويتر:
مُساهمةموضوع: رد: مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م   


انشر الموضوع
الرد على الموضوع
الابلاغ عن الموضوع
مراقبة هذا الموضوع



:نننننننننننجوم
:suspect:






الموضوع الأصلي : مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م // المصدر : منتدياتحلبجةنت // الكاتب: ibn islam




ibn islam ; توقيع العضو
 

  
مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م Empty2011-02-27, 10:48
رسالة
بيانات كاتب الموضوع
مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م
المعلومات
الكاتب:
اللقب:
عضو نشيط
الرتبه:
عضو نشيط
الصورة الرمزية
 
كوردستان

البيانات
عدد المساهمات : 134
تاريخ التسجيل : 24/10/2010
 
 

 

التوقيت

الإتصالات
الحالة:
وسائل الإتصال:


لتواصل معنا عبر
الفيس بوك:
تويتر:
مُساهمةموضوع: رد: مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م   


انشر الموضوع
الرد على الموضوع
الابلاغ عن الموضوع
مراقبة هذا الموضوع



:suspect:






الموضوع الأصلي : مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م // المصدر : منتدياتحلبجةنت // الكاتب: كوردستان




كوردستان ; توقيع العضو
 


  
مواقع النشر (المفضلة)
 


  
الــرد الســـريـع
..

هام جداً: قوانين المساهمة في المواضيع. انقر هنا للمعاينة
الرد السريع
 


  
خــدمات المـوضـوع
KonuEtiketleri كلمات دليليه
مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م , مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م , مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م ,مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م ,مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م , مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م
KonuLinki رابط الموضوع
Konu BBCode BBCode
KonuHTML Kodu HTMLcode
إذا وجدت وصلات لاتعمل في الموضوع او أن الموضوع [ مێژووی ئێرانی نوێ _ئه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌م ] مخالف ,, من فضلك راسل الإدارة من هنا
 

>




«الموضوع السابق|الموضوع التالي»
  

مواضيع ذات صلة

 


Loading...

  
الاتصال بنا  - الرئيسية- rss -إحصائيات -الأعلى
 
©phpBB | انشاء منتدى مع أحلى منتدى | منتدى مجاني للدعم و المساعدة | التبليغ عن محتوى مخالف | آخر المواضيع