بسم الله الرحمن الرحيم
الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه ومن والاه، وبعد:
سەرەتا: بەڕاستی خوای پەروەردگار قورئانی دابەزاندووە بۆ سود و پەندو ئامۆژگاری وەرگرتن لێ ی، وەك دەفەرموێت: [ فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ ] (الحشر: 2).
واتە: پەندو ئامۆژگاری وەربگرن ئەی خاوەن بیرو هۆشەكان، وە فەرمانی كردوە بەلێ وردبوونەوەو بیركردنەوە لەماناو واتاكانی، وەك دەفەرموێت: [ أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا] (محمد: 24).واتە: ئەوە بۆچی لەقورئان ورد نابنەوە؟ یان دڵەكان قوفڵیان لێ دراوە؟!.
وە هەر كاتێك قورئان بەلێوردبونەوەو بیرلێكرنەوەوە خوێندرا، كاریگەری و شوێنەوارێكی گەورەی دەبێت لەسەر دەرون و هەڵس وكەوت و ڕەوشتی ئادەمیزاد، وە كاتێك پرسیار لە عائیشە كرا (خوای لێ ڕازای بێت) دەربارەی ڕەوشتی پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم، فەرموی: (كان خُلُقُهُ القرآن) (صحيح الجامع الصغير: 2/ 4811).
. واتە: ڕەوشتی بریتی بوو لەقورئان، ئەمەش لەبەر ئەوەی قورئانی كردبوو بەمەنهەج و ڕێبازی ژیانی لەخوێندنەوەو بیرلێكرنەوەو جێ بەجێ كردنیدا.
بۆیە هەر لەبەر گرنگی ئەم بابەتە، ئەم گۆشەیەمان تەرخان كرد بۆ تەفسیری سورەتی (العصر) بەم ناونیشانە:
(سورەتی العصر و پەندو ئامۆژگاری وەرگرتن لێ ی)، وەهۆكاری هەڵبژاردنی ئەم سورەتەش ئەوەیە كە: ڕێبازێكی تەواوی ژیانی موسڵمانانە بەتاك و كۆمەڵگاوە، وەهەر كەسێ لەم سورەتە وورد بێتەوە، ئەوا پێك هێنەرە بەرزو نمونەیی یەكانی كۆمەڵگای كامڵ و سەركەوتوی تێدا دەدۆزێتەوە.
خوای گەورە سەرەتای سورەتەكە بە [وَالْعَصْرِ] دەست پێدەكات، كەئەویش هەموو ڕۆژگار دەگرێتەوە كەخوای گەورە سوێندی پێ خواردووە، وەلێرەوە گرنگی كاتمان بۆدەردەكەوێت، چونكە خوای پاك و بێ هاوتا گەورەیەو سوێند ناخوات تەنها بەشتی گەورە نەبێت.
وە وتراوە: خوای گەورە سوێندی بەنوێژی عەصر خواردووە لەبەر گەورەیی یەكەی، وەك لەفەرمودەی پێغەمبەردا هاتووە صلى الله عليه وسلم كەفەرمویەتی: (من فاتته فكأنما وُتِرَ أهله وماله) (البخاري: 552). واتە: هەر كەسێ نوێژی عەصر لەدەست بدات، وەك ئەوە وایە كە ماڵ و سامانی لەدەست دابێت، وەتایبەت كراوە بەو گەورەیی یە لەبەر ئەوەی ئەنجام دانی ئەم عیبادەتە (نوێژی عەصر) گرانترە، لەبەر سەرگەرمی خەڵكی بەبازرگانی وكاسبی كردنیان لەكۆتایی یەكانی ئەو ڕۆژەداو خەریك بوون بەدەستخستنی بژێوی یانەوە)(روح المعاني: 3/227-228).
ابن الجریر الطبري دەفەرموێ: پێكان (صواب) ئەوەیە كەبوترێت:
(پەروەردگارمان سوێندی بە (العصر) خواردووە، وە (عصر)یش ناوی ڕۆژگارە، كەشەوو ڕۆژو كاتەكانی تر دەگرێتەوە، واتە: هەر شتێك ئەو ناوە بیگرێتەوە، دەچێتە ناو ئەوەی كەخوای گەورە سوێندی پێ خواردووە)(جامع البيان: 15/289-290).
[إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِي خُسْرٍ] (العصر: 2). واتە: بەڕاستی مرۆڤـ لەخەسارەت مەندی دایە، ووشەی (انسان) ئەگەرچی تاكە (مفرد)ە بەڵام ئەو (ال)ە كردوویەتی بە (جنس)، وە (انسان) كەوتۆتە ناو خەسارەت و زیانەوەو لەهەموو لایەكەوە چوار دەوری داوە.
وە (الخسر و الخسران) واتە: (كەم بوون و نەمانی سەرمایە)، شیخ (عبدالرحمن بن ناصر السعدی) لەتەفسیری ئەم ئایەتەدا دەفەرموێت: (خەسارەت مەندبوون چەند بەشێكی هەیە: جاری واهەیە خەسارەت مەندبوونێكی تەواوەتی یە، وەك ئەو كەسەی كە خەسارەت مەندی دونیاو دواڕۆژە، كە نیعمەتی بەهەشت لەدەست دەداو شایانی دۆزەخە، وە زۆر جار لەچەند ڕوویەكەوە خەسارەت مەند بووە؛ بۆیە خەسارەت مەندبوون گشتی یە بۆ هەموو مرۆڤێك تەنها ئەوانە نەبن كە خاوەنی چوار سیفاتن) كەدواتر باسیان دەكەین.
[ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ ] واتە: تەنها ئەوانە نەبن كە ئیمانیان هێناوەو كردەوەی چاك ئەنجام دەدەن، ئەوانەی كە لەبازرگانی یەكی بەنرخ دان، كە دونیای كەم وبێ نرخیان فرۆشتوەو بەهەشتی نەبڕاوەو بێ كۆتایی یان كڕیوە.
وە لەو ئایەتە پیرۆزەدا چەند هۆكارو سیفەتێك هاتوون بۆ ڕزگاربوون لە خەسارەت مەندبوون، لەوانە:
1- بڕوا بوون بەو شتانەی كەخوای گەورە فەرمانی پێ كردوون، وە ئیمان وباوەڕیش تەواو نابێت بەبێ عیلم و زانیاری بوون.
2- كردەوەی چاك: ئەمەش هەموو كردەوەیەكی چاك دەگرێتەوە، جا پەیوەندی بەحەقی پەروەردگارەوە هەبێت یان بەندەكانی خوای پەروەردگار، واجب بن یان سوننەت.
3- ئامۆژگاری یەكتری كردن لەسەرحەق و ڕاستی، كەئەوەش ئیمان وكردەوەی چاكە؛ یان هەندێكیان ئامۆژگاری هەندێكیان بكەن بەوانە.
4- ئامۆژگاری یەكتری كردن بەئارام گرتن لەسەر گوێ ڕایەڵی كردنی خوای پەروەردگارو دووركەوتنەوە لەسەر پێچی كردن و لادان لەسنورەكانی.
بەدوو خاڵی یەكەم و دووەم (عبد) خۆی دامەزراو دەكات، وە بەخاڵی سێیەم و چوارەم كۆمەڵگا دامەزراو و تەواو دەكات، وەبەتەواو كردنی هەر چوار خاڵەكە بەندە سەلامەت دەبێت لە خەسارەت مەندبوون، وەسودو قازانجێكی گەورەی دەست دەكەوێ.
وە (مجاهد) دەفەرموێت: [ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ ] .
(واتە: بەتەنها ئەوانەی كە خوای گەورە بەڕاست و تەنها دادەنێن لە بەتەنها پەرستن و گوێ ڕایەڵی كردنیدا، وە كردەوەی چاك ئەنجام دەدەن و فەرمانەكانی جێ بەجێ دەكەن و خۆیان دەپارێزن و دور دەكەونەوە لە سەرپێچی یەكانی، وە ئەوانەی ئیمانیان هێناوە جیاكراونەوە، چونكە وشەی (الإنسان) بەمانای (كۆیە) نەك (تاك)(إبن جرير الطبري: 15/290).
[وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ] . واتە: وە ئامۆژگاری یەكتری دەكەن لەسەر حەق و ئارام گری، لە (قەتادە) وە ئەویش لە (حەسەن)ەوە: [وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ] .. واتە: قورئانی پیرۆز،
[وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ] . واتە گوێ ڕایەڵی خوای گەورە)(جامع البيان: 15/290).
وە ئامۆژگاری بە حەق و ڕاستی [وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ] . بەتایبەت هێنراوە، لەگەڵ ئەوەشدا بەشێكە لەكردەوە چاكەكان، وە چەندەها ئایەت لەقورئاندا هاتووە كە ئامۆژگاری لەسەر حەق وچاكە هەموو شەریعەت دەگرێتەوە، خوای گەورە ئامۆژگاری هەموو پێغەمبەرانی كردووە لە نوح و ئیبراهیم و ئەوانەی دوای ئەوانیش هاتوون(علیهم الصلاە والسلام)، وەك دەفەرموێت:
[شَرَعَ لَكُم مِّنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحاً وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ] (الشورى: 13).
واتە: ئایین و بەرنامەی ژیانی بۆداناون، ئەوەی كەفەرمانی پێكردووە بە نوح هەر بەو شێوەیە قورئانیشی بۆ تۆ ناردوە ئەی پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم، وە بە ئیبراهیم و موساو عیساشمان (علیهم الصلاە والسلام) ڕاگەیاندووە كە ڕێبازی ئایین و یەكخوا پەرستی بەرنەدەن و لێی لانەدەن)، وە ئەو ئامۆژگاری یانە كارو كردەوەی هەموو پێغەمبەران بووە بۆ ئومەتەكانیان.
وە دوای ئەویش دەفەرموێت: [وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ] ؛ ؛ ئەویش بۆجێگیر بوون لەسەر ئەم ڕێگا ڕاستە، چونكە ئارام گرتن پێویستە لەسەر ئەنجامدانی كردەوەی چاك، هەر وەك چۆن پێویستە بۆ وازهێنان لەسەر كاری نادروست وخراپ.
وەهێنانی ئامۆژگاری لەسەر ئارام گرتن وەك هاوشان بۆ ئامۆژگاری لەسەر حەق و ڕاستی، بەڵگەیە لەسەر گەورەیی ڕێزو پلەی ئارام گرتن و زۆری پاداشتی ئارام گران لەسەر ئارام گرتنیان بەبێ ئەندازەو حساب، وەك خوای گەورە دەفەرموێت: [إِنَّما يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أجْرَهُمْ بِغَيرِ حِسَاب] (الزمر: 10)
[گرنگترین پەندو ئامۆژگاریەكانی ئەم سورەتە:]
1- پێویستە لەسەرمان كە چوار بنەما فێربین:
یەكەم: بوونی زانست و زانیاری، كە ئەویش ناسینی خواو پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم و دینی ئیسلامە بە بەڵگەوە.
دووەم: ئەنجام دان و كارپێكردنی.
سێیەم: بانگەوازی بۆكردنی.
چوارەم: ئارام گرتن لەسەر ئازارو ناڕەحەتی یەكانی.
وە بەڵگەش لەسەر ئەمە ئەم سورەتەیە كەخوای گەورە دەفەرموێت: [وَالْعَصْرِ إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِي خُسْرٍ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ] (العصر: 1-3).
وە ئیمامی شافیعی(ڕەحمەتی خوای لێ بێت) دەفەرموێت: (ئەگەر خوای گەورە هیچ شتێكی دانەبەزاندبایە جگە لەم سورەتە، ئەوا بەسیان بوو)(الأصول الثلاثة، لشيخ الإسلام: محمد بن عبدالوهاب: ص3).
2- (خوای گەورە سوێند بە (العصر)، دەخوات كە ئەویش ڕۆژگارە، لەبەر ئەو هەموو پەندو بەڵگە زۆرانەی كە تێیدایە لە ڕۆیشتن و هاتنی شەوو ڕۆژو ڕوناكی و تاریكی و..... هتد، چونكە ئەمانە بەڵگەیەكی ڕوون و ئاشكران لەسەر تەنهایی و دەسەڵاتی دروستكاریان كەخوای گەورەیە)(فتح القدير: 5/ 579).
3- (كاتێك مرۆڤـ پیر دەبێت و بێ هێز دەبێت، پاداشتی ئەو كردەوە چاكانەی بۆ دەنوسرێت كە لەگەنجیدا ئەنجامی داون)(تفسير القرطبي: 20/179).؛ پاڵپشتی ئەم قسەیەش، ئەم فەرمودەیەیە كە ئەبو موسای ئەشعەری رضي الله عنه گێڕاویەتی یەوەو دەفەرموێت:
سمعت رسول الله صلى الله عليه وسلم غير مرة ولا مرتين يقول: (إذا كان العبد يعمل عملاً صالحاً فشغله عنه مرض أو سفر كتب له كصالح ما كان يعمل وهو صحيح مقيم)(صحيح سنن أبي داود، كتاب الجنائز، باب الأمراض المكفرة للذنوب).
واتە: گوێم لەپێغەمبەری خوابوو صلى الله عليه وسلم زیاد لەجارێك و دووجار دەیفەرموو: ئەگەر بەندەیەك كردەوەی چاك ئەنجام بدات و دواتر بەهۆی نەخۆشی یەوە یان سەفەرەوە نەتوانێت ئەنجامی بدات، ئەوە كردەوە چاكەكەی بۆ دەنوسرێت لەبەر ئەوەی كاتێك لەش ساغ و نیشتەجێ دەبوو ئەو كردەوەیەی ئەنجام دەدا.
4- خەسارەت مەندی لەم ئایەتەدا بەشێوەیەكی گشتی هاتووە، بەڵام چەند ئایەتێكی تر خەسارەت مەندیان ڕوون كردۆتەوە:
*خەسارەت مەندی هەیە بەكافر بوون و شەریك دانان بۆ خوای گەورە، وەك خوای گەورە دەفەرموێت: [لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَلَتَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ] (الزمر: 65).
واتە: ئەگەر هاوەڵ (شەریك) بۆخوا بڕیار بدەیت، كارو كردەوە چاكەكانیشت پوچەڵ دەبنەوەو خەسارەت مەندو زەرەرمەند دەبیت.
* یان بەوازهێنان لەكردەوەو عیبادەت كردن، وەك خوای گەورە دەفەرموێت: [وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ فَأُوْلَئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ] (المؤمنون: 103).
واتە: ئەو كەسەی تەرازوی كردەوە چاكەكانی سوك بێت، ئەوە نەفسی خۆیان لەدەست داوەو خەسارەت مەندبوون.
* یان خەسارەت مەندی بەوازهێنانە لە دینی ئیسلام و ئامۆژگاری كردن لەسەر حەق و ڕاستی، وە لەدوای حەقیش جگە لەگومڕایی هیچی تر نی یە، وەك خوای گەورە دەفەرموێت:
[وَمَن يَبْتَغِ غَيْرَ الإِسْلاَمِ دِيناً فَلَن يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِي الآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ] (آل عمران: 85).
واتە: هەركەسێك جگە لە ئیسلام پەیڕەوی هەر ئایینێكی تر بكات، ئەوە لێی وەرناگیرێت و لەقیامەتیشدا لەخەسارەت مەندو زەرەرمەندانە.
* یان بەوازهێنان لەئامۆژگاری كردن لەسەر ئارام گرتن لەكاتی كەوتنە ناو ناڕەحەتی و تەنگ و چەڵەمەوە، وەك خوای گەورە دەفەرموێت:
[وَمِنَ النَّاسِ مَن يَعْبُدُ اللَّهَ عَلَى حَرْفٍ فَإِنْ أَصَابَهُ خَيْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَإِنْ أَصَابَتْهُ فِتْنَةٌ انقَلَبَ عَلَى وَجْهِهِ خَسِرَ الدُّنْيَا وَالْآخِرَةَ ذَلِكَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِينُ] (الحج: 11).
واتە: هەندێك لەخەڵكی تەنها لەیەك حاڵەتدا خواپەرستی دەكات، ئەگەرتوشی خێرو خۆشی بوو دڵی پێ خۆشە، وە ئەگەر توشی بەڵایەك بوو، سواری سەری خۆی دەبێت و هەڵدەگەڕێتەوەو خەسارەت مەندی دنیاو قیامەت دەبێت، هەر ئەوەشە خەسارەت مەندو زەرەرمەندی ڕوون و ئاشكرا)(أضواء البيان: 9/496-497).
5- كردەوە بەچاك دانانرێت هەتا سێ مەرجی تێدا نەیەتە دی:
أ- كۆك (موافق) بێت لەگەڵ قورئان و سوننەت.
ب- نیەت پاكی (الإخلاص) بۆ خوای گەورە.
ج- وە ئەو كەسەی كە ئەنجامی دەدات، دەبێت بڕوادار بێت)(أضواء البيان: 9/502).
6- وە هەروەها [وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ] هاتووە لەگەڵ ئامۆژگاری كردن لەسەر سۆزو بەزەیی هاتنەوە لەنێوان یەكتریدا، وەك خوای گەورە دەفەرموێت: [ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ] (البلد: 17).
واتە: وە ئادەمیزاد دەبێت لەوانە بێت كەباوەڕیان هێناوەو ئامۆژگاری یەكتریان كردوە لەسەر ئارام گرتن، وە هەروەها ئامۆژگاری یەكتریان كردوە لەسەر رەحم و بەزەیی و میهرەبانی.
وە بەو سێ ئامۆژگاری یانە: (ئامۆژگاری لەسەر حەق و ئارام گرتن و سۆزو بەزەیی)، پێك هێنەرەكانی كۆمەڵگای نمونەیی و سەرفرازو بەختەوەر دەستەبەر دەبێت؛ لەبەر ئەوەی ئامۆژگاری لەسەر حەق، بریتی یە لەڕاگرتنی حەق و بەردەوام بوون لەسەر ڕێگای ڕاست، وە بە ئامۆژگاری لەسەر ئارامگرتن دەتوانن بەردەوام بن لە ڕۆیشتن لەسەر ئەم ڕێگا ڕاستە، وە بەئامۆژگاری لەسەر سۆزو بەزەیی هاتنەوە بەیەكتریدا، كۆمەڵگا دەبێت بەیەك پارچەو وەك یەك لاشەیان لێ دێت، وەئەم بەخششانە تەنها قورئان بەخشیونی و لەناو قورئانیشدا ئەم سورەتە كورتە)(أضواء البيان: 30/507-508).
7- ئەم سورەتە ئاماژە دەكات بەگرنگی فەرمان كردن بەچاكەو ڕێگرتن لەخراپە، چونكە هەركەسێك بەو كارە هەڵسێت توشی ئەزیەت و ئازار دەبێت، كە ئەمەش پێویستی بەئارام گرتنە، هەروەك چۆن لوقمان علیه السلام ئامۆژگاری كوڕەكەی دەكات و دەفەرموێت:
[يَا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنكَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَكَ] (لقمان: 17).
واتە: كوڕە شیرینەكەم نوێژەكانت بەچاكی ئەنجام بدەو فەرمان بەچاكە بكەو ڕێگری لەگوناه و خراپە بكە، وە ئارام گربە لەسەر ئەو ناخۆشی یانەی كەتوشت دەبن.
وصلى الله على نبينا محمد وعلى آله وصحبه
[/right]
سه رجاوة/ ســـــــــــــــــــايدي به هه شت
منتديات حلبجةنت :: 
تەفسیری سورەتی (العصر) وپەندو ئامۆژگاری وەرگرتن لێی 
2022-04-18, 20:00
2011-11-01, 07:21
هام جداً: قوانين المساهمة في المواضيع. انقر هنا للمعاينة 
